နာတာရှည်ကိုဗစ်နှင့် အစိုးရများပေးဆပ်ရမည့် အလျော်အစား

By မေမိုး 03 Aug 2021

DMG ၊ ဩဂုတ် ၃
မေမိုးဘာသာပြန်သည်။

ကာကွယ်ဆေးထိုးနှံမှုနှုန်း မြင့်လာပြီး နယ်စပ်များတွင် ကန့်သတ်ချက်များ တိုးမြှင့်လာခြင်း အပေါ်  စိတ်ရှည်သည်းခံနိုင်မှုမရှိတော့သည့် ပြည်သူများကြောင့် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ အစိုးရများသည် ကပ်ဘေးထိန်းချုပ်ရေး ကန့်သတ်မှုများကို ဖြေလျှော့ပေးရန် ဖိအားများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရချိန်၌ စိန်ခေါ်မှုအသစ်များမှာလည်း အထင်အရှား ပေါ်ပေါက်လာရသည်။

လတ်တလောကာလတွင် ကုန်ကျစရိတ်အများဆုံးဖြစ်သလို စိုးရိမ်စရာလည်းကောင်းသည့် စိန်ခေါ်မှုတစ်ရပ်မှာ “နာတာရှည်ကိုဗစ်” ကူးစက်မှု လှိုင်းလုံးတစ်ခု ဖြစ်နိုင်သည်။

နာတာရှည်ကိုဗစ် (Long Covid) သည် ရောဂါ၏ စိုးရိမ်ဖွယ်ရာ နောက်ဆက်တွဲတစ်ခုအဖြစ် ဆက်ဖြစ်သည့် အပြင်းအထန်ဖျားနာမှု ဖြစ်သည်။ ရောဂါလက္ခဏာများတွင် အလွန်အမင်း မောပန်းနွမ်းနယ်မှု၊ ကြွက်သားများနာကျင် ကိုက်ခဲမှု၊ ရောဂါကို တိုက်ထုတ်ရာတွင် အားစိုက်ကြိုးပမ်းရမှုများကြောင့် စိတ်ဓာတ်ကျဆင်းခြင်းနှင့် အာရုံစူးစိုက်ရ ခက်ခဲမှုတို့ ပါဝင်သည်။

ထို့ကြောင့် အသက်များကို ကယ်တင်ရေး ပထမဦးစားပေးအဖြစ် ထားသကဲ့သို့ ဘဝနေထိုင်မှု အရည်အသွေးကို အကာအကွယ်ပေးရေးဘက်သို့ ပြောင်းလဲပြီးအာရုံစိုက်ရန် လိုအပ်နေသည်။

ယူကေတွင် နာတာရှည်ကိုဗစ်ရောဂါ ခံစားရသူ နှစ်သန်းခန့်ရှိကြောင်း သတင်းထုတ် ပြန်ထားသည်။ လူဦးရေ ၃၈၅,၀၀၀ ခန့်မှာ ရောဂါလက္ခဏာများကို တစ်နှစ် သို့မဟုတ် တစ်နှစ်ထက်ပို၍ ခံစားခဲ့ရသည်။

ယူကေတွင် ကူးစက်မှုများ မြင့်တက်လာနိုင်ပြီး အထူးသဖြင့် လူငယ်များနှင့် ကာကွယ်ဆေး မထိုးထားသည့်သူများတွင် ကူးစက်မှုများ ပိုများနိုင်သည်ဟု ကျွမ်းကျင်သူများ သတိပေးနေသည့်ကြားမှ နိုင်ငံ၏ “လွတ်လပ်ရေးနေ့”ဟု ဆိုကြသည့် ဇူလိုင် ၁၉ ရက်နေ့ကို ဆက်လက်ကျင်းပခဲ့သည်။ လတ်တလော ကိုဗစ်ကူးစက်မှုလှိုင်း အတွင်း နာတာရှည်ကိုဗစ် ခံစားရသူဦးရေ ၅၀၀,၀၀၀ အထိ ထပ်မံတိုးပွားခဲ့ကြောင်း ခန့်မှန်းထားသည်။

ထိုအရေအတွက်သည် ယူကေတွင် ဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် သေဆုံးခဲ့ရသည့် လူဦးရေ ၁၅၀,၀၀၀ ထက် များစွာသာလွန်နေသည်။ ယင်းနှင့်ဆက်စပ်နေသည့် ကုန်ကျမှုများ မှာလည်း သိသာနိုင်သည်။

နာတာရှည်ကိုဗစ်ကို တန်ဖိုးဖြတ်ကြည့်ခြင်း

နာတာရှည်ကိုဗစ်ကြောင့် ထိခိုက်ရသည့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်နစ်နာမှုများကို လျှော့တွက်၍ မရပေ။ ဥပမာပြရလျှင်- အသက်အရွယ်ကြီးသူတစ်ဦးသည် နောက် ထပ်ငါးနှစ်ခန့် ကျန်းမာစွာအပြည့်အဝ အသက်ရှင်ကောင်းရှင်နိုင်သည့် အခြေအနေ ရှိလျက်နှင့် ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါဖြင့် ကွယ်လွန်ခဲ့ရသည့် အခါမျိုးတွင် ဖြစ်သည်။ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ စီးပွားရေးပညာရှင်တစ်ဦးဆိုလျှင်မူ ထိုသို့စောစီးစွာ သေဆုံးရခြင်းသည် “အရည်အသွေးပြည့်မီစွာ နေထိုင်နိုင်သည့် ဘဝသက်တမ်း” ငါးနှစ်တာ (QALYs) ကို လူ့အဖွဲ့အစည်းဘက်က ပေးဆပ်လိုက်ရခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ပြောကောင်းပြောမည် ဖြစ်သည်။

ကပ်ရောဂါဆိုင်ရာ သင့်လျော်သည့်ကာကွယ်မှုများကို စဉ်းစားဆုံးဖြတ်သည့်အခါ လူ့အသက်ကို ကယ်ဆယ်ရာတွင် ကုန်ကျသည့်စရိတ်နှင့် ချိန်ဆပြီး ငွေကြေးတန်ဖိုးတစ်ခုအဖြစ် အများအားဖြင့် ဖော်ပြကြခြင်း ဖြစ်သည်။

လူငယ်တစ်ဦး ကိုဗစ်-၁၉ ကူးစက်ခံရပြီး အသက်မသေဆုံးဘဲ ဆယ်နှစ်ကြာမျှ ကိုဗစ်နောက်ဆက်တွဲ ရောဂါကို ခံစားရသည့်ဖြစ်စဉ်မျိုးနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ထိုသူတို့၏ ခန့်မှန်းထားသည့် ဘဝအရည်အသွေးမှာ လည်း နေမကောင်းဖြစ်ချိန်တွင် ထက်ဝက်တိတိ ကျဆင်းခဲ့ပြီဖြစ်သည်။

လူငယ်များတွင်လည်း အရည်အသွေးပြည့်ဝစွာ နေထိုင်နိုင်သည်ဟူ၍ ယေဘူယျ ခန့်မှန်းထားသည့် ငါးနှစ်တာ ဘဝနေထိုင်မှုစနစ်မှာ ပျောက်ဆုံးသွားမည်ဖြစ်ပြီး အသက်ကြီးသူတစ်ဦး သေဆုံးခဲ့သည့် ဖြစ်စဉ်နှင့် လူမှုရေး ဆိုင်ရာပေးဆပ်ရမှုချင်း တူနေသည်။

ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် ကပ်ရောဂါကြောင့် လူမသေဆုံးနိုင်တော့လောက်သည့် အခြေအနေကြောင့် ကန့်သတ်ချက်များကို ဖြေလျှော့ပေးမည်ဆိုပါက နာတာရှည်ကိုဗစ်ကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာရသည့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အလားတူ ပြင်းထန်သည့် ထိခိုက်နစ်နာမှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ရနိုင်သည်ဟူသည့် အဓိပ္ပာယ် ဖြစ်သည်။

နာတာရှည်ကိုဗစ်ရောဂါသည် ကိုဗစ်ကြောင့် သေဆုံးမှုထက်ပိုပြီး အဖြစ်များမည်ဆိုပါက ခံစားရမှုသည် ကာလရှည်ကြာကာ ကုန်ကျစရိတ်များလည်း ပိုမို မြင့်တက်လာဖွယ်ရှိကြောင်း လတ်တလော အချက်အလက်များတွင် အခိုင်အမာတွေ့ရှိထားသည်။ နာတာရှည်ကိုဗစ်ဝေဒနာ ခံစားရသူများသည် အားအင်ယုတ်လျော့ခြင်း၊ နာကျင်ခြင်းတို့ကို နှစ်ရှည်ခံရပြီး သက်တမ်းတိုနိုင်သည့် အခြေအနေနှင့်လည်း ကြုံတွေ့ရမည်ဆိုပါက ကုန်ကျစရိတ်လည်း ထပ်တိုးစေနိုင်သည်။

ယူကေတွင် နာတာရှည်ကိုဗစ်ဒဏ် ခံရမှုကြောင့် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ ကုန်ကျစရိတ်များသည် ကိုဗစ်နှင့် ဆက်စပ်သည့် သေဆုံးမှုကြောင့် ကုန်ကျစရိတ်၏ ထက်ဝက်နီးပါး ကုန်ကျနိုင်ကြောင်း ပထမအကြိမ် အကြမ်းဖျဉ်း ခန့်မှန်းတွက်ချက်မှုအရ အကြံပြု ချက်ထုတ်ပြန်ထားသည်။

သို့စေကာမူ ငယ်ရွယ်သူများ ကိုဗစ်ဒဏ်ကြောင့် ကျန်းမာရေးချို့ယွင်းလာရမှုအတွက် လူမှုရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်နစ်နာရခြင်းသည် ကိုဗစ်ကြောင့် သေအံ့ဆဲဆဲ ဖြစ်သည့် လူများထက် များစွာပိုနေပြီး ကပ်ရောဂါကြောင့် ကာလရှည်ကြာ ကုန်ကျမှုများသည် အချိုးမမျှတစွာ မနိုင်မနင်းဝန်ထုတ်ဝန်ပိုး ထမ်းထားရသကဲ့သို့ ဖြစ်နေသည်။

နာတာရှည်မောပန်းနွမ်းနယ်မှု ရောဂါလက္ခဏာနှင့် နှိုင်းယှဉ်ချက်

နာတာရှည်ကိုဗစ်ရောဂါခံစားရမှုတွင် ME (Myalgic Encephalomyelitis) ဟု တစ်ခါတရံခေါ်သည့် နာတာရှည် မောပန်းနွမ်းနယ်မှု ရောဂါလက္ခဏာ(CFS) မျိုး ခံစားရတတ်သည်။ ရောဂါလက္ခဏာ နှစ်မျိုးလုံးသည် ဗိုင်းရပ်စ်နောက်ဆက်တွဲ မောပန်း နွမ်းနယ်သည့် လက္ခဏာပုံစံမျိုးဖြစ်သည်။ CFS သည် အလွန်အမင်း အားအင် ကုန်ခန်းမှုကို ခံစားရပြီး နှစ်ပေါင်းများစွာ သို့မဟုတ် အချို့တွင် ဆယ်စုနှစ်များစွာ ပင်ချီ၍ ပုံမှန်ဘဝများကို ပြန်လည်ရောက်ရှိရန် မဖြစ်နိုင်တော့ပေ။

မိမိတို့အနေဖြင့် နာတာရှည် သို့မဟုတ် ပြင်းထန် နာတာရှည်ကိုဗစ်ခံစားရနိုင်မှုရှိ မရှိ တိုင်းတာနိုင်မည့် ရေရှည်အချက်အလက်များ မရှိသဖြင့် CFS ကဲ့သို့ ရောဂါလက္ခ ဏာခံစားရပြီး နှစ်ရှည်လများ နေထိုင်သွား ရနိုင်သည်ကိုလည်း သတိပြုသင့်သည်။

ထို့အပြင် ကိုဗစ်နောက်ဆက်တွဲ ခံစားရမှုသည် နှလုံးနှင့်အဆုတ်ကဲ့သို့ အဓိက အင်္ဂါများပျက်စီးခြင်း အပါအဝင် တိုင်းတာတွက်ချက်နိုင်သည့် နည်းလမ်းများစွာဖြင့် ခန္ဓာကိုယ်တွင်းအင်္ဂါများစွာကို ထိခိုက်ပျက်စီး စေသည်ကို တွေ့ရကြောင်း အစီရင်ခံစာများတွင် တွေ့ရသည်။

အကျိုးဆက်အားဖြင့် နာတာရှည်ကိုဗစ် ခံစားရမှုသည် ချက်ချင်းအသက် မဆုံးရှုံးခဲ့လျှင်တောင် လူ့သက်တမ်းကို တိုစေနိုင်သည်။ အသိအမှတ်ပြုထားသည့် တိုင်းတာသတ်မှတ်ချက်များ တိကျစွာမရှိသည့်ရောဂါဖြစ်သည့် လူနာများကို သေချာ အလေးထားကုသ ပေးရသည့် စိတ်ရှုပ်ထွေးစရာ CFS နှင့် အဓိက ကွာခြားသည်။

ဘဝအရည်အသွေးကို အကာအကွယ်ပေးခြင်း

မိမိအနေဖြင့် ပြောရမည်ဆိုလျှင် စာရေးသူသည် CFS ကို ၁၁ နှစ်ကြာမျှ ခံစားရပြီး ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် ကောင်းမွန်လာသူ ဖြစ်သည်။  ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် တုပ်ကွေးကဲ့သို့သော ဖျားနာမှု တစ်မျိုးခံစားရပြီးနောက် နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် မည်သည့် ရှင်းလင်းချက် သို့မဟုတ် ကုသမှုများကိုမှ လက်မခံသည့် ရောဂါလက္ခဏာ အစုတစ်စုအဖြစ် စတင်ခံစားရခြင်းဖြစ်သည်။

ကျွန်တော် ပြန်လည်နာလန်ထူလာရန်အတွက်  အလုပ်မလုပ်နိုင်တော့သည့် နှစ်ကာလများအတွင်း မိသားစုနှင့် သူငယ်ချင်းများ၏ ပြုစုမှု၊ အားပေးမှုများနှင့်အတူ စိတ်ရှည် သည်းခံနိုင်မှုနှင့် ပုံမှန်ဘဝတစ်ခုကို ဦးဆောင်နိုင်မည့် အရည်အသွေးကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် စိတ်အားထက်သန်မှု တို့လိုအပ်ခဲ့သည်။

ရောဂါဒဏ်ကြောင့် ပုဂ္ဂိုလ်ရေး၊ လူမှုရေးနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း လုပ်ငန်း ဆိုင်ရာ ပေးဆပ်ရမှုများကြီးမားစွာ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ကျွန်တော်သည် နေ့စဉ်ပုံမှန်ဘဝ၊ ပေါင်းသင်း ဆက်ဆံရေးနှင့် အလုပ်အပေါ် တာဝန်ယူနိုင်မှုတို့ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းရန် မစွမ်းနိုင်ခဲ့ပေ။ မည်သည့်အချိန်မှ အဆုံးသတ်တော့မည်မှန်း မသိသည့် ပုံမှန်လိုလို ဖျားနာနေသည့် ကျန်းမာရေးအခြေအနေသည် အကြီး အကျယ်စိတ်ရှုပ်စေပြီး စိတ်မချမ်းမြေ့စရာပင် ဖြစ်သည်။

ကျွန်တော်နေမကောင်းဖြစ်ခဲ့သည်ကို ဆရာဝန်များ ယုံကြည်သည်ဖြစ်စေ မယုံကြည်သည်ဖြစ်စေ ကျွန်တော့်အတွက် မည်သို့မှ မထူးခဲ့ပေ။ သက်သာအောင်လည်း မည်သည့်နည်းလမ်းမှလည်း အဖြေ မရှာနိုင်ခဲ့ပေ။

CFS ကဲ့သို့ပင် နာတာရှည်ကိုဗစ်သည် မပေါ့ဆသင့်သည့် အရေးကြီးအခြေအနေ တစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ သေနိုင်လောက်သည်အထိ မဖြစ်ခဲ့လျှင်ပင် ကူးစက်ခံရသူ၏ ဘဝအရည်အသွေးကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ထိခိုက်စေနိုင်သည်။ သို့အတွက်ကြောင့် မူဝါဒချမှတ်သူများသည် ကပ်ရောဂါဆိုင်ရာ တားမြစ်ကန့်သတ်ချက် များကိုမည်သည့်အချိန်၊ မည်သို့မည်ပုံဖြေလျှော့မည်ကို စဉ်းစားသည့်အခါ နာတာရှည်ကိုဗစ်ကြောင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်ဆုံးရှုံးမှုများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရန် လိုအပ်သည်။

ကပ်ရောဂါဆိုင်ရာ တုန့်ပြန်ချက်သည် အသက်များကို ကယ်ဆယ်ရာရောက်ပြီး ဘဝအရည်အသွေးကိုပါ ကာကွယ်ပေးရန် ပိုမိုလိုအပ်နေသည်။ မိမိတို့အနေဖြင့် နာတာရှည်ကိုဗစ်အန္တရာယ် ကင်းလွတ်ရေးအတွက် အလေးအနက်ထား ကြိုးပမ်းရန် လိုအပ်နေပြီ ဖြစ်သည်။

မှတ်ချက် ။   ။ စာရေးသူ Richard Meade သည် Auckland University of Technology ၏ လူမှုရေးသိပ္ပံနှင့် ပြည်သူ့ရေးရာ မူဝါဒဌာန၊ စီးပွားရေးပညာ သုတေသီအဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး ဖြစ်သည်။

မေမိုး
Richard Meade ၏ “Long Covid and the price governments will pay” ကို မြန်မာပြန်ဆိုပါသည်။