နဝတ၊ နအဖ ခေတ်ကတည်းက လူကြီးလမ်းကြောင်းဆိုလျှင် ကျောင်းနေအရွယ်ကလေးများကို လမ်းဘေး တဖက်တချက်စီတွင် လက်အုပ်ချီ်၍ တန်းစီစောင့်ဆိုင်းသော အကျင့်တစ်ခုမှာ ယနေ့တိုင် မြင်တွေ့နေရဆဲဖြစ် သည်။ ဌာနဆိုင်ရာလူကြီးများ တက်ရောက်လေ့ရှိသည် အလှူငွေပေးအပ်ပွဲ အခမ်းအနားများတွင် တစ်ရှူးဘူးခွံ များကို အလှဆင်စက္ကူဖြင့်ပတ်ကာ ကိန်းဂဏန်းများရေးထား၍ အလှူငွေပေးအပ်ပုံများမှာလည်း ယခုတိုင် အ သုံးပြုနေဆဲ အမူအကျင့်ပင်ဖြစ်သည်။ လမ်းတံတားဖွင့်ပွဲများကို ငွေကြေးအများအပြား အကုန်အကျခံ၍  ကြီး ကျယ်ခမ်းနားစွာ ကျင်းပနေကြမြဲဖြစ်သည်။ ဝန်ကြီးများကလည်း ဖဲကြိုးဖြတ်လျက် ပြုံးပျော်နေကြဆဲပင် ဖြစ် သည်။ ယင်းတို့မှာ ပြည့်သူ့အခွန်ငွေများကို အလဟသ သုံးဖြုန်းနေကြခြင်းသာဖြစ်သည်။ ယခင် ဆယ်စုနှစ် တစ်ခုကျော် ကာလကဆိုပါလျှင် ဆောက်လုပ်ကုန်ကျစရိတ်ထက် ဖွင့်ပွဲကုန်ကျစရိတ်က ပို၍ကုန်ကျသော သာဓကများ ရှိခဲ့လေသည်။

     လူသားတိုင်း တန်ဖိုးတူညီသော အခွင့်အရေးများဖြင့် လွတ်လပ်စွာ မွေးဖွားကြပြီး တူညီသော အခွင့်အရေးများကို ပိုင်ဆိုင်ခွင့်ရှိသောကြောင့် အစိုးရတိုင်းမှာ နိုင်ငံသားအားလုံးတို့အား ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရန် တာဝန်ရှိ ပေသည်။ နိုင်ငံအတွင်း လွတ်လပ်စွာ သွားလာခွင့်မရှိသော ရခိုင်တိုင်းရင်းသားလူမျိုး နိုင်ငံသား စိစစ်ရေးကဒ် ပြား အမှတ် ၁၁/ -- - ကိုင်ဆောင်ထားသူကိုမှ သီးသန့်ခွဲခြားသတ်မှတ်ပြီး ခရီးသွားလာရာတွင် ကန့်သတ် ပိတ် ပင်တားမြစ်ခြင်းသည် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို မျက်ကွယ်ပြု နေကြခြင်းဖြစ်သည်။

နိုင်ငံတကာ၏ အကူအညီ အထောက်အပံ့ဖြင့် ဒုက္ခသည်စခန်းများအား မိုးဒဏ်၊ လေဒဏ်ခံနိုင်ရန် ပြုပြင်ပေးနေခြင်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာသွားသူ (ထွက်ပြေးသွားသူများမဟုတ်)ဘင်္ဂါလီများအား ချက်ချင်းပြန်ပို့ရန် အစီအစဉ်မရှိသေးသည်မှာ ထင်ရှားသည်။ ဤသည်မှာဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ဝန်ကြီးချုပ် ရှိတ်ဟာဆီနာက (၇၂) ကြိမ်မြောက် ကုလသမဂ္ဂညီလာခံသို့ တင်ပြတောင်းဆိုခဲ့သည့် ကုလသမဂ္ဂ၏ ကြီး ကြပ်မှုဖြင့် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ ဘင်္ဂါလီများအတွက် လုံခြုံရေးဇုန် ဖန်တီးပေးရန်ဟူသော အချက်ကို ရှေ့ရှုဆောင် ရွက်ချက်များဖြစ်ကြောင်း သိသာထင်ရှားလာနေသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့်တက်ကာ ဘင်္ဂါလီများသည် မေယုကျွန်းဆွယ်အား သီးခြားနယ်မြေတစ်ခု ဖြစ်တည်ရန် ဆောင်ရွက်မည်ဖြစ်သည်မှာလည်း ထင်ရှားနေ ပေသည်။

  နောက်တစ်ယောက်က ဦးတင်မောင်ဝင်း။ သူကလူငယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်သာမက မြန်မာနိုင်ငံအနှံ အင်တာဗျူးနဲ့ တဟုန်ထိုးနာမည်ကြီးခဲ့တဲ့ ဒေါက်တာအေးမောင်ရဲ့သားဖြစ်တယ်။ စစ်တွေမြို့ဇာတိဖြစ်ပါတယ်။  ဦးတင်မောင်ဝင်း အကြောင်းကိုပြောမယ်ဆိုရင် သူ့ရဲ့ဖခင် ဒေါက်တာအေးမောင်အကြောင်း နည်းနည်းလောက် ပြောခဲ့မှဖြစ်လိမ့်မယ်လို့ ယူဆတယ်။ ဒေါက်တာအေးမောင်ရဲ့ နိုင်ငံရေးအနုအရင့်ကိုမဝေခွဲဘဲ သူ့၏ အာဝဇွန်း ကိုသာ ကြည့်ရမယ်ဆိုရင် သူဟာ အပြောအဟောကောင်းသူ တစ်ယောက်ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့် အပြော အဟော ကောင်းတာလဲ။ ရှင်းရှင်းလေး။ တော်လို့။ ဒီလိုတော်တဲ့လူ တစ်ယောက်ကို လူမှန်နေရာမှန် ဖြစ်အောင် မတည်ဆောက်နိုင်ခဲ့ခြင်းဟာ ရခိုင့်နိုင်ငံရေးအတွက် ဆုံးရှုံးမှုတစ်ရပ်ဖြစ်တယ်။ ဒေါက်တာအေးမောင်ဟာ နိုင်ငံရေးအတွေ့အကြုံအလွန်နည်းတယ်။ ဘဝရဲ့အချိန်တော်တော်များများဟာ အစိုးရဝန်ထမ်းဘဝနဲ့ဖြတ်သန်း လာခဲ့တာ။ သူဟာနိုင်ငံရေးကို လေ့လာသင်ယူ ဖြည့်ဆည်းချိန်မရလိုက်ခင်မှာဘဲ ပါတီတစ်ခုရဲ့ အကြီးအမှူး တန်းဖြစ်သွားတယ်။ ဒါဟာ ပထမအမှားဖြစ် တယ်။ သူမှားတာမဟုတ်ဘူး။ သူ့ကိုရွေး ချယ်ခဲ့တဲ့သူတွေ မှားတာ။

"နင်တို့ ဒီနားမှာထိုင်လို့ ပြောတယ်။ နင်တို့ကို ဒီနေ့သတ်ရတော့မယ်လို့ပြောတယ်။ ကျွန်မတို့ငိုတော့ ရိုက်တယ်။ ကျွန်မတို့ မိန်းမရှစ်ဦးကို တစုထားပြီးတော့ တစ်ခြား ယောကျ်ား၊ ကလေး၊ အသက်ကြီးတဲ့သူတွေကို တစ် ခြားစီထားတယ်။ နင်တို့ကို အလှပမြင်လို့၊ အသက်လည်းငယ်သေးလို့ ငါတို့ မယားလုပ်ဖို့ထားတာလို့ ပြောတယ်။ မဟုတ်ရင် နင်တို့လည်း အသတ်ခံရမယ်လို့ ပြောတယ်"

          လွန်ခဲ့တဲ့ တစ်ပတ်လောက်က ရပ်ကွက်တွင်း နေထိုင်သူတစ်ယောက် အိမ်ရှေ့မှာ ဆယ်အိမ်မှူးနဲ့ ရာအိမ်မှူး တချို့ အော်ဟစ် ဆဲဆိုနေကြသည့် မြင် ကွင်းကို ကြုံခဲ့ရသည်။ အချိန်က ည ၈ နာရီခန့်ဖြစ်၏။ အော်ဟစ်၊ ဆဲဆိုနေသော ဆယ်အိမ်မှူး လူငယ်မှာ အရက်မူးနေ သည်။ အိမ်ထဲမှလူကို လမ်းပေါ်ထွက် လာခဲ့ရန်နှင့် သူနှင့်ယှဉ်ပြိုင် ထိုးသတ်ရန် ဆဲဆိုအော်ဟစ်နေပုံက မင်းမဲ့စရိုက် ဆန်လွန်းလှသည်။ ထိုဆယ်အိမ်မှူး လူ ငယ်၏ နံဘေးနားတွင် အတူလိုက်ပါ လာကြသော ရပ်ကွက်လူကြီးများ ရှိနေကြသော်လည်း လူငယ်ကိုမဟန့်တားဘဲ မီးလောင်ရာ လေပင့်ပေးနေကြသည့်အဖြစ်ကိုသာ တွေ့ရ၏။

ဦးဥတ္တမနေ့ကို ရုံးပိတ်ရက်သတ်မှတ်ပေးဖို့ ပြည်သူတွေတောင်းဆိုနေကြပေမယ့် အစိုးရဘက်ကတော့ ရုံးပိတ်ရက်အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးဖို့ အစီအစဉ်မရှိဘူးလို့ပြောပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ပြည်သူလူထုတွေကတော့ ဆက်လက် တောင်းဆိုသွားမှာဖြစ်တယ် လို့ ဆိုကြပါတယ်။

“တက္ကသိုလ်ကျောင်းတိုက်၌တက္ကသိုလ်သမဂ္ဂ၊ အိုးဝေမဂ္ဂဇင်းစာတည်းအဖြစ်လုပ်ကိုင်နေစဉ် ဦးဥတ္တမကိုယ်တော်၏ ဟောပြောချက်များကိုကြားနာရ၏။ အသိဉာဏ်တစ်ခုလည်းကျွန်ုပ်၏ဦးနှောက်တွင်ပွင့် လင်းလာ၏။ ထိုကြောင့် သမဂ္ဂကြေညာချက်တွင်လည်းကောင်း၊ အိုးဝေမဂ္ဂဇင်းတွင်လည်းကောင်း နိုင်ငံတော်ပညာသင်များအား အနောက်နိုင်ငံသို့ လွှတ်ရိုးလွှတ်စဉ်အတိုင်း မလွှတ်ဘဲ အရှေ့အာရှ ဂျပန် နိုင်ငံသို့သာလွှတ်သင့်ကြောင်း၊ အရှေ့သို့ရှေ့သ့ို ရှေးရှုသင့်ပြီဖြစ်ကြောင်းများကို ရေးသားခဲ့ဖူး၏။ ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးသည် အရှေ့ဖက်တွင်သာရှိ၏။ အရှေ့ရှိနီပွန်တို့နှင့်သာဆိုင်၏ ဆိုသောအချက်ကို ကျွနု်ပ်များစွာယုံကြည် နှလုံးသွင်းမိသည်”

“ သမီးတို့ ကိုးတန်းနှစ်ကဆိုရင် ပညာတစ်ပိုင်းတစ်စနဲ့ ပြေးရတယ်။
နောက်တစ်နေရာမှာ တက်တဲ့ အခါ သင်ခန်းစာတွေက သမီးတို့သင်ထားတာထက်
အများကြီးကျော်လွန်နေတယ်။ သမီးတို့လည်း ဘယ်လိုမှ နားမလည်နိုင်ဘူး။
သမီးတို့အပြင် ဆယ်တန်းမှာအခြေခံမပါဘဲနဲ့ တက်လာတဲ့ ကျောင်း သား၊
ကျောင်းသူတွေ လည်းရှိတယ်။ အဲဒါကို နားလည်အောင်လုပ်ဖို့ကလည်း မဖြစ်နိုင်ဘူး။
ပြန်ပြီး နောက်တစ်နှစ်စောင့်ပြီး သင်မယ်ဆိုရင်လည်း မဖြစ်နိုင်ဘူး”

‘‘အဲဒီအရောင်တွေ ငါးဖမ်းပိုက်တွေကို စွန်းထင်းသွားတော့ တစ်ကြိမ် နှစ်ကြိမ်ဆေးကြောလို့တောင် ပျောက်မသွားဘူး။ အဲဒီအရောင် စွန်းထင်းသွားတဲ့အတွက် ငါးဖမ်းပိုက်က အနံ့တော်တော်ထွက်တယ်။ ရက်ပေါင်း (၂၀)လောက်ရှိပြီ  ပိုက်မှာ ခုတောင် အရောင်မပျောက်သေးဘူး။ ဒီလမှာတော့ ပုဇွန်တွေအများအပြားရတယ်ဆိုပေမယ့် နောက်လတွေမှာ ဘယ်လိုဖြစ်လာမလဲ မသိသေးဘူး’’

     “ကျနော်တို့ကိုပဲ သစ္စာဖောက်လို့ပြောနေတာကို ကျနော်တို့မခံနိုင်ဘူး။ကမန်အစစ်တွေပျောက်ပြီး ကမန်အတုတွေ ပေါ်လာမှာကို စိုးရိမ်လာတယ်။ဒုက္ခသည် ဘဝရောက်နေရတာက တစ်ပိုင်း၊ လူမျိုးပါ ပျောက်လာမယ့် အလားအလာရောက်နေတာက တစ်ပိုင်းပေါ့"

          ပွင့်လင်းမြင်သာမှုမရှိဘဲ တည်ဆောက်ဖို့ စီစဉ်ထားကြတဲ့ နိုင်ငံအဝှမ်းက ရေကာတာစီမံကိန်းများသည် လည်း ဒေသခံလူထု၏ ဆန္ဒသဘောထားကို အလေးထားမှု အားနည်းနေဆဲပင်ဖြစ်သည်။ သမိုင်းဟူသည်မှာ ဖျောက်ဖျက်၍မရသော မှတ်တမ်းပင်ဖြစ်သည်။ ယခင်အစိုးရဟောင်းများ၏ အမှားများကိုပဲ ထပ်တလဲလဲ ပြော ပြနေစရာ မလိုပေ။ ထိုအမှားများထဲက သင်ခန်းစာယူပြီး ပြင်သင့်သည်များကို ပြင်ရပါမည်။ ထိုသို့မဟုတ်ပါက သမိုင်းတပတ်လည်သောအခါ အစိုးသည် တရားခံဖြစ်သွားပေလိမ့်မည်။

 ဒုတိယတစ်ယောက်က မိန်းကလေးငယ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။သနပ်ခါး ပါးကွက်ကြားလေးနှင့် အသက်နှစ် ဆယ်ကျော်မျှသာ ရှိပေလိမ့်ဦးမည်ဆိုသော်လည်း ခေတ်သမီးပျိုပီပီ ယတ်စားဆင်ယင်ပုံက သေသပ်လှပေ သည်။ “ကျွန်မနာမည်က မိအေးပါရှင်၊စက်ရုံအလုပ်သမားများသမဂ္ဂ မှဖြစ်ပါတယ်၊ဝန ရေးသားပြီး ချောငယ် သီ ဆိုထားတဲ့ စိတ်ကူးလေးပါပဲ ဆိုတဲ့သီချင်းနှင့် ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်၊ အားပေးကြပါဦးရှင်။”  “စိတ် ကူးလေးပါပဲ..ကလေးအတွေး လေးပါပဲ .. မကြာခင်လွတ်မြောက်တော့မယ့် အတွေးငယ်လေးရယ်……ဒါကိုရှေ့ ဆက်တိုးနေလည်း……အိပ်မက်က အိပ် မက်ပါပဲကွယ်” ပရိသတ်များ တဒင်္ဂငြိမ်ကျသွားပေသည်။ ပြီးမှ လက်ခုပ် သြဘာပေးရန် သတိရကြဟန်တူသည်။ အားပေးသံများ ဆူညံသွားလေသည်။

၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက် သောင်းကျန်းသူများ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံကို အခြေပြုကာ မောင်တောဒေသ၊ မေယုတောင်တန်းတွင် အခြေချရန်ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။ စစ်လက်နက် အပြည့်အစုံဖြင့် အင်အား ၄၀ ကျော်ခန့်သည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်ပြင်ကိုဖြတ်ပြီး မြင်းလွှတ်ကျေးရွာနှင့် ကျောက်ပန္တူကျေးရွာအကြား ကမ်းခြေသို့တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ မေယုတောင်တန်းပေါ်သို့ ဝင်ရောက်ခိုလှုံခဲ့သော်လည်း တပ်မတော်မှလိုက်လံချေမှုန်းနိုင်ခဲ့သဖြင့် ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက်သောင်းကျန်းမှုများ တစ်စခန်းရပ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လအရေးအခင်းတွင်လည်း ဘင်္ဂါလီများ အင်နှင့်အားနှင့်လှုပ်ရှားမှု ရှိခဲ့သည်မှာ မောင်တောတောင်ပိုင်းကျေးရွာကြီးများတွင်ဖြစ်သည်။

ရေမြေသယံဇာတ ပထဝီအနေအထားအရ ပြီးပြည့်စုံသည့်ပြည်နယ်တစ်ခုကို ပိုင်ဆိုင်ထားသည့် ဒေသခံများအတွက် တစ်စုံတစ်ရာ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းမရှိသည့်အပြင်  မြေယာလုံခြုံမှုကိန်းမဲ့လာခြင်း၊  ရေလမ်းကြောင်းများ တားဆီးခံလာရခြင်းနှင့် မြစ်ကြောင်းတစ်လျှောက်ကို အမှီပြုရင်း နိစ္စဓူဝ လုပ်ကိုင်စားသောက်နေသည့်  ရေလုပ်သားများ၏ စားဝတ်နေရေးကို တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ ပိုမိုခြိမ်းခြောက်ခံလာရပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၀ နောက်ပိုင်း ပြောင်းလဲလာသော နိုင်ငံရေးစနစ်နှင့်အတူ အစိုးရဌာနများသည် လည်း အထိုက်အလျောက် လိုက်ပါပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ တချို့ဌာနများသည် သိသိသာသာ လိုက်ပါပြောင်းလဲ သော်လည်း တချို့မှာစနစ်ပြောင်းလဲမှုနောက်သို့ လိုက်လာသည်ဟု အမည်နာမတတ်ရန်ပင် အထောက်အထား တစုံတရာ ရှာဖွေထောက်ပြရန် ခက်ခဲလှပေသည်။ ထိုအထဲတွင်မှ ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်ရှိ အ ကျဉ်းဦးစီးဌာနမှာ ပြောင်းလဲလာသော နိုင်ငံရေးစနစ်နောက်သို့ လိုက်မမီဘဲ နောက်ဆုံးတွင် ကျန်နေခဲ့သည်ဆို လျှင် ပို၍မှန်ပေလိမ့်မည်။ အင်းစိန်ဗဟိုအကျဉ်းထောင်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် အကြီးဆုံးသော အကျဉ်းထောင် ဖြစ်ကာ အကျဉ်းသားဦးရေ အများဆုံးထိန်းသိမ်းထားရာ နေရာလည်းဖြစ်သည်။

    မြန်မာနိုင်ငံတွင် လူ့အခွင့်အရေး၊ အမျိုးသမီးအခွင့်အရေး၊ မသန်စွမ်းသူအခွင့်အရေး၊ကလေးသူငယ် အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားနေသူများ နားမလည်ကြသော အချက်တစ်ခုမှာ နိုင်ငံတကာစံနှှုန်း လူ့အခွင့်အရေး စံချိန်စံညွှန်းကသတ်သတ် ရခိုင်ပြည်နယ်၏ လက်ရှိဖြစ်ပေါ်နေသော မြေပြင်အနေအထားကို နားမလည်ကြခြင်းပါပဲ။ လူ့အခွင့်အရေးသည် လူသားအားလုံးအတွက် ကောင်းပါသော်လည်း ကျွန်တော်တို့၏ ရခိုင်ပြည်နယ်၏ လက်ရှိယိုယွင်းနေသော စီးပွားရေး၊လူမှုရေး၊ပညာရေးစသည့် အခြေအနေကိုလိုက်ပြီး အတိုးအလျော့ကို နားလည်ပေးဖို့ လိုကြပါလိမ့်မည်။

(ဦးဆက်ထွန်းလင်းက ကျောက်တော်မြို့နယ် ဓညဝတီမြို့ဟောင်းမှ သီရိဂုတ္တတောင်ရှိ မဟာမုနိရုပ်ရှင်တော်၏စလွယ်ကို ပြန်ရုပ်သိမ်းသူများအား အပြစ်တင်ဆို၏။ ရှေးက မဟာမုနိရုပ်ရှင်တော်အား အတစ်ထစ်ပိုင်း ဖြတ်ခဲ့သူ မြန်မာ၊ မွန်စစ်သူကြီးတို့ကို အပြစ်မပြောဘဲ အဘယ်ကြောင့်နှုတ်ပိတ်နေရပါသနည်း။ ဦးဆက်ထွန်းလင်းဆောင်းပါး၌ ဖော်ပြသင့်သည်။)

၂၀၁၂ခုဇွန်လအရေးအခင်းသည် လက်ရှိဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ပြဿနာများ၏ မီးပွားတစ်စဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်ေသာ်လည်း၊ ယင်းဖြစ်ရပ်မတိုင်မီက ကြိမ်မီးအုံးသကဲ့သိုဖြစ် ပျက်ခံစားနေရသည်များရှိခဲ့သည်။ ၁၉၇၆ ခုနှစ် နှင့် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အကြား မောင်တောဒေသတွင် ယူူအန်နှင့်အိုင်အန်ဂျီအိုအဖွဲ့များမှာ ဒေသနှင့်မလိုက်ဖက်အောင်ပင် အမြောက်အများရှိနေခဲ့ပြီး၊ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှု ခေါင်းစဉ်အမျိုးမျိုးဖြင့် လုပ်ကိုင်နေသည့် အဖွဲအစည်းပေါင်း ၂၀ ကျော် ထိရှိခဲ့သည်ကိုတွေ့ခဲ့ရသည်။ ဘင်္ဂါလီများသည်     ယူအန်(UN)လက်အောက်ခံအဖွဲ့များ၏ အကာအကွယ်ကို ကောင်းစွာရရှိနေခဲ့ကြသည်။