၁၆၅၂ ခုနှစ်တွင် ဘုရင်စန္ဒသုဓမ္မ နန်းရလာသည်။ ဤမင်းသည် ရခိုင်ရာဇဝင်တွင် မင်းကောင်းမင်းမြတ် တစ်ပါးအဖြစ် ကမ္မည်းတင်ခြင်းခံရပါသည်။ ဤမင်းနန်းရသည့် အချိန်မှစ၍ ရခိုင်ပြည်တွင် ခေတ်သစ်တစ်ခု၏ အာရုဏ်ဦးကို ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။

            ရခိုင်ပြည်၏သမိုင်းကြောင်းကို သူတို့၏ရမ်းရမ်းကားကားလုပ်ဆောင်မှုများဖြင့် ရာစုနှစ်တစ်ခုနီးပါးမျှ အရောင်စွန်းထင်းစေခဲ့သော ဗရင်ဂျီများသည် ဂိုအာ (Goa)၏ ကွပ်ကဲထိန်းချုပ်မှုမှာ လွတ်ကင်းလျှက် သီးခြား လွတ်လပ်စွာ ရှင်သန်ကျင်လည်နေကြသူများဖြစ်သည်။ ဂိုအာသည် ထိုစဉ်က ကမ္ဘာ့အရှေ့ပိုင်းတွင် ပေါ်တူဂီ အာဏာစက်၏ ဗဟိုချက်မဖြစ်ခဲ့သည်။

 “ မောင်တောနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘင်္ဂါလီတွေရဲ့ အသံတွေပဲ မြန်မာနိုင်ငံရော ကမ္ဘာကိုပါ ပျံ့နှံ့နေတယ်။ ကျွန် တော်တို့အသံတွေက ပျောက်နေတယ်။ ကျွန်တော်တို့ပြောချင်ပေမယ့် ပြောခွင့်မရဘူး။ နိုင်ငံတကာရော၊ မီဒီယာသမားအများစုရော ကျွန်တော်တို့ဆီကို မလာဘူး။ သတင်းမမေးဘူး ” ဟု ဦးဘော်လော်ရာမ်က ပြောသည်။

“ကျန်းမာရေးနဲ့ပတ်သက်လို့ ကျွန်တော်တို့မှာ တအားဝေးလွန်းတဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့မှာ ရောဂါဖြစ်တယ်ဆိုရင် ဆေးလုံး၊ ဆေးပြားလေးတစ်ပြားတောင် မသောက်ခဲ့ဘဲ သေဆုံးခဲ့ရတာတွေရှိတယ်။ မိုးတွင်းဆိုရင် ကလေးတွေဟာလည်း ချောင်းရေပေါက်ရင် ကျောင်းသွားလို့မရဘူး။ ကျောင်းပြန်လို့လည်းမရဘူး။ အဲဒီမှာ ထမင်း၊ ဟင်းမစားရဘဲ အိမ်မပြန်နိုင်တဲ့ အခြေအနေတွေရှိပါတယ်။" လို့ မြိုတိုင်းရင်းသား ဦးမောင်မြကပြောပါတယ်။

ယူနီဖောင်းအပြည့်အစုံဝတ်ထားပြီး လက်နက်ကိုယ်စီကိုင်ဆောင်ကာ အသင့်အနေအထားဖြင့် စီတန်းနေသော ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များက လူအများပျော်ရွှင်စေရန် ဖန်တီးထားသည့် ဗဟိုသင်္ကြန်မဏ္ဍပ်ရှေ့တွင် နေရာယူထားသည်။ ရွှေဝါရောင်၊ အနီရောင်၊ ပန်းရောင်များနှင့် ကာလာတူညီဝတ်စုံ ဝတ်ထားသည့် အမျိုးသမီးငယ်များက မဏ္ဍပ်စတိတ်စင်အပေါ်ထက်နှင့် အောက်တွင် နေရာယူထားသည်။

လွှတ်တော်ထဲတွင် ကျွန်တော်တို့ အသိအမြင်သည် ဒီမိုကရေစီနည်းအရရှုံးသည်။ အသိအမှတ်ပြုခြင်း မခံရ။ အမုန်းတရားနှင့် အစွန်းရောက် အမျိုးသားရေးဝါဒီများပမာ ပုံဖော်ကြသည်။ ခွဲခြားဆက်ဆံခံရသည်။ မြန်မာ့နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှု အစဉ်အလာအတိုင်း တပ်မတော်နှင့် တံဆိပ်ကပ်ပေးသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် သဘာဝကို အခြေခံသောခရီးသွားလုပ်ငန်းစခန်း (၂၁) ခုကို သတ်မှတ်ထားသော်လည်း ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင် တစ်နေရာခန့်မျှ ပါဝင်နေခြင်းမရှိသည်မှာ စိတ်မကောင်းစရာပင်ဖြစ်သကဲ့သို့ ရခိုင့်သဘာဝတရားများကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက်လည်း အလှမ်းဝေးသွားသကဲ့သို့ရှိ၏။ ပုပ္ပါးတောင်၊  ဇွဲကပင်တောင်၊ ကျိုက်ထီးရိုး၊ အင်းလေးကန် စသော သဘာဝအခြေခံ ခရီးသွားလုပ်ငန်းနေရာများကဲ့သို့ပင် ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်လည်း ရှိနေသည်မှာ မငြင်းနိုင်သော အချက်ဖြစ်၏။ စိုင်းတင်ရေတံခွန်၊ မရဇိုင်တောင်တန်း၊ မအီခြေတော်ရာ၊ နေပူတောင် စသော အထင်ကရနေရာ များစွာရှိနေ၏။ ခရီးသွားလုပ်ငန်းများ၏ အခြေခံလိုအပ်ချက်များဖြစ်သော (S) သုံးလုံးနှင့် (N) သုံးလုံးစလုံးသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင် ရှိနေပါသည်။

ထိုင်ခုံ၊ သေတ္တာခွံ၊ ဗီဒိုနှင့် သစ်လုံး၊ ဝါးလုံးများ ရောထွေးစွာဖြင့် ပြန့်ကြဲနေသော အမှိုက်ပုံက လူအများ စွန့်ပစ်ထားသည့် အမှိုက်ပုံကဲ့သို့ မဟုတ်ဘဲ ဖြိုဖျက်ခံထားရသည့်ပုံစံဖြင့် တည်ရှိနေသည်။ ယင်းသို့ ပစ္စည်းမျိုးစုံ ပြန့်ကြဲနေသောနေရာ အနောက်ဘက်တွင် အမိုးအကာ မပြည့်စုံဘဲ တဲသာသာရှိသော နေအိမ်တစ်လုံးရှိနေပြီး ၎င်းနေအိမ်တွင် အသက်လေးဆယ်နီးပါးရှိပြီ ဖြစ်သည့် ကိုမောင်မောင်အေးတို့ မိသားစု နေထိုင်လျက်ရှိသည်။

“ ရခိုင်ပြည်နယ်တစ်ခုလုံးကို ပြန်လည်သုံးသပ်လို့ရှိရင်၊ လူသတ်မှုတွေဖြစ်လာတယ်၊ ဘင်္ဂါလီကိစ္စတွေ ဖြစ်လာတယ်။ စစ်တွေမြို့ပေါ်မှာ ဗုံးပေါက်ကွဲမှုအထိ ဖြစ်လာတယ်ဆိုတာ တစ်နည်းနည်းနဲ့ ရခိုင်ပြည်ကို ဆူပူအောင်လုပ်နေတယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ သုံးသပ်တယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်ကို ဆူပူအောင်လုပ်နေတယ်။ ပဋိပက္ခတွေဖြစ်အောင် လုပ်နေတယ်။ အဲဒါဟာ ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိကြံစည်နေသလားလို့ ကျွန်တော်တို့စိတ်မှာ တွေးမိတာရှိပါတယ် ”

ကမန်လူမျိုးတွေဟာလည်း တိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုဝင်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဘယ်လိုနေရာမှာမဆို လွတ်လပ်စွာ အခြေစိုက်နေနိုင်ပါ တယ်။ အစ္စလာမ်ဘာသာကို ကိုးကွယ်တဲ့အချက်ကိုကြည့်ပြီးတော့ သူတို့လည်း ဘင်္ဂါလီတွေပဲလို့ မှတ်ယူနေရင် တိုင်းရင်းသားအချင်းချင်း ခွဲခြားရာရောက်ပါလိမ့်မယ်။ ကမန်လူမျိုးတွေဟာ တိုင်းရင်းသား (၁၃၅) မျိုးမှာ တစ်မျိုးအပါအဝင်ဖြစ်တဲ့အတွက် သူတို့ဟာ ဘယ်နေ ရာ၊ ဘယ်အရပ်မဆို လွတ်လပ်စွာသွား လာခွင့်ရှိသလို ဘယ်နေရာမှာမဆို အခြေစိုက်နေထိုင်ခွင့်လည်း ရှိပါတယ်။

သို့အတွက် လက်ရှိအချိန်သည် “ ရခိုင်ပြည်အေးချမ်းဖို့ ပစ္ဆိမဒေသမှာ နေထိုင်စို့ ” ဆောင်ပုဒ်ကို အလျင်အမြန် အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ရမည့် အချိန်ကောင်းပင်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆပါသည်။ နောင်လာနောင်သား ရခိုင်လူမျိုးများအတွက် အေးချမ်းသာယာဝဖြိုးသည့် နယ်မြေအဖြစ် တင်ကျန်ရစ်ရန်နှင့် တည်ဆောက်နိုင်ရေးမှာ လက်ရှိရခိုင်လူမျိုးများ၏ အမျိုးသားရေးတာဝန်ဟု မှတ်ယူပါသည်။

အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခံရမှုများနှင့် ပဋိပက္ခများ မကြာခဏဖြစ်ပွားနေသည့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အနောက်ဘက် နယ်စပ်ဒေသ မောင်တောမြို့သည် ကမ္ဘာကျော်မြို့တစ်မြို့ဖြစ်နေသလို စိတ်ကြွရူးသွပ်ဆေးပြား ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုနှင့် နာမည်ကြီးနေသော မြို့တစ် မြို့လည်းဖြစ်နေသည်။ အကြောင်းမှာ သန်းချီသော ဒဗလျူဝိုင် (WY) စိတ်ကြွရူးသွပ်ဆေးပြားများကို မကြာခဏ ဖမ်းဆီးရမိနေခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပြီး ဆေးပြားများနှင့်အတူ ဖမ်းဆီးရမိသည့် တရားခံများမှာလည်း အသွင်မျိုးစုံကလူများ ပါဝင်နေခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။

“ဇာတိပုညဂုဏ်မာန” တို့နှင့် ပြည့်စုံလှသည်ဟု ဘင်္ဂလားပင် လယ်ကမ်းခြေတွင် နာမည်ထင်ရှားလှသည့် ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ သမိုင်းသည် ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားဖွယ်ရာများနှင့် ပြည် စုံကုံလုံလှပေသည်သာမက အာရှနှင့်အရှေ့တောင်အာရှတို့၏ နိုင်ငံရေး၊ စစ်ရေး၊ စီးပွားရေးနှင့် လူမှုရေးကဏ္ဍများ၌ တက်တက်ကြွကြွ ပါဝင်ပတ်သက်နေခဲ့ပေသေးသည်။

လှေလုပ်သားများမှာ စစ်တွေမြို့ရဲ့ မြို့မဈေးကြီးအနီး ကုလားတန်မြစ်ကမ်းဘေးတွင် လှေရပ်နားရန် ဆူးကျောက်ကို ချသူချ၊ ကုန်ပစ္စည်းများကို အတင်အချလုပ်သူကလုပ်နှင့် သူတို့၏တစ်နေ့တာအလုပ်ကို နေပူကြဲကြဲမှာ အားစိုက်လုပ်ဆောင်နေကြသည်။

၂၀၁၂ ခုနှစ်က စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များကြောင့် နေအိမ်၊ အဆောက်အဦး အမြောက်အများ ပျက်စီးပြီး ရခိုင်လူမျိုးများ၊ ဟိန္ဒူဘာသာဝင်များအပါအဝင် ဘင်္ဂလီလူမျိုးများစွာလည်း ဒုက္ခသည်စခန်းများတွင် ခိုလှုံခဲ့ရသည်။ ယင်းစခန်းများတွင် ခိုလှုံနေထိုင်နေသည့် ဒုက္ခသည်များသည် စိတ်မွန်းကျပ်မှုများ၊ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း အခွင့်အလမ်း လုံလောက်စွာ မရရှိမှုများနှင့်ဖြတ်သန်းနေကြသည်။

ခြေတွေလက်တွေခုတ်ဖြတ်ခံထားတဲ့ အလောင်းတွေပေါ်က အစိမ်းရောင်၊ အနီရောင်လက်ကောက်လေးတွေနဲ့ ငွေရောင်ကြိုးကလေးတွေဟာ ပုတ်နံ့ထွက်နေတဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေကို မှန်းဆရခက်ခဲ့ပေမယ့်  ဟိန္ဒူလူမျိုးတွေအဖြစ် ဖော်ထုတ်ပြသနေပါတယ်။ ရုပ်လောင်းတွေမှာ ကျန်ရှိခဲ့တဲ့ လက်ကောက်တွေကို ကြည့်ပြီး ညီမဖြစ်နေတယ်ဆိုတာကို မှတ်မိတာဖြစ်တယ်လို့မာဒူးရီ (ခမောင်းဆိပ်တောင်ရွာ) က ဆိုပါတယ်။

မူလရှိရင်းစွဲအမည်ဖြစ်သည့် ဘင်္ဂလီဟူသော အမည်ကိုဖျောက်၍ ၁၉၅၁ ခုနှစ်တွင် ဘင်္ဂလီပညာတတ်အသိုင်း အဝန်းတစ်စုက “ရိုဟင်ဂျာ”ဟူသော အမည်သစ်တစ်ခုကို ထီထွင်ဖန်တီးလိုက်ကြသည်။ ၎င်းဘင်္ဂလီများမှာ မြန်မာနိုင်ငံဗြိတိသျှလက်အောက် ကျရောက်နေစဉ်တွင် လယ်ယာစီးပွားရေး တိုးချဲ့လုပ်ကိုင်ရန်အတွက် ဘင်္ဂလား ဒေ့ရှ်နိုင်ငံမှ မောင်တော၊ ဘူးသီးတောင်မြို့နယ်များသို့ ဗြိတိသျှအာဏာပိုင်တို့က ခေါ်သွင်းခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ ဆန်စပါးထုတ်လုပ်ရာတွင် အလုပ်သမား များပြားစွာ လိုအပ်လာသည်။ ထို့ကြောင့် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှ ဘင်္ဂလီအလုပ်သမားများကို ရာသီအလိုက် ခေါ်သွင်းခဲ့ကြသည်။ ယင်းမှ တစ်ဆင့် ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းသို့ ဘင်္ဂလီလူမျိုးများသည် တဖြည်းဖြည်း ဝင်ရောက်မှု များလာခဲ့သည်။

ရခိုင်ပြည်လွှတ်တော်၏ ဒုတိယလွှတ်တော်သက်တမ်းသည် ယခုဆိုလျှင် အချိန်ကာလအားဖြင့် တစ်နှစ်ကျော် ကာလကြာမြင့်ခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ ယင်းကဲ့သို့ ဖြတ်သန်းလာသည့်အထဲတွင် ရခိုင်ပြည်နယ် လွှတ်တော်အနေဖြင့် ရခိုင်ပြည်သူလူထုအတွက် မည်ကဲ့သို့သောအရာများကို လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီး မည်ကဲ့သို့သော ကိစ္စရပ်များကို စွမ်းဆောင်ပေးနိုင်ခဲ့သနည်း။ မည်ကဲ့သို့သော စိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသလဲ။ စိတ်ဝင်တစား စောင့်ကြည့်သူများလည်း ရှိနေသည်။ ပြည်သူများအနေဖြင့်လည်း လွှတ်တော်၏ အခန်းကဏ္ဍအား ပို၍ပီပြင်စွာ နားလည်ချင်သည့် ဆန္ဒများလည်း ရှိလာကြသည်။

ကျာက်ဖြူ၊ ရခိုင်ပြည်နယ် (Myanmar Now) - ကျောက်ဖြူမြို့နယ်၊ ပန်းဒူမ ကျေးရွာဝန်းကျင်တွင် ရေအပြည့် ဖုံးလွှမ်းနေသည့် လယ်ကွင်းများနှင့် ပုစွန်ကန်များကိုတွေ့ရသည်။ ပင်လယ်ဒီရေကလည်း ကျိုးပျက်နေသော တာဘောင်များကြားမှ ဝင်ထွက်နေသည်။