“ဗုံးခိုကျင်းထဲမှာ သေဆုံးသွားသူတွေကတော့ အစ်မဖြစ်သူ ဒေါ်သန်းညွန့်ပါ။ ကျမမှာလည်း သားတစ်ယောက် သေဆုံးသွားတယ်။ အစ်မ၊ ယောက်ဖ (ခဲအို)နဲ့ တူလေးတစ်ယောက်ပါ။ ဗုံးခိုကျင်းထဲမှာ ခုနှစ်ယောက် ခိုလှုံနေကြတာပါ။ ခုနှစ်ယောက်မှာ လေးယောက်သေဆုံးသွားခဲ့တာပါ။ ဒီအကြောင်းတွေကို တွေးမိရင် ကျမမှာလည်း လုပ်လို့မရ၊ ကိုင်မရ အဲဒီအကြာင်းတွေပဲ စိတ်ထဲရောက်နေတယ်။ အလုပ်လုပ်ချင်တဲ့ စိတ်ဆိုရင်လည်း တစ်ခုမှမရှိတော့ဘူး။ အစ်မတို့မှာ ကျန်လိုက်တဲ့ သမီးလေးတစ်ယောက်ကို ကြည့်ပြီး ဝမ်းနည်းကြေကွဲပြီး အလုပ်အကိုင်တွေကိုလည်း စိတ်မဝင်တော့ပါ” လို့ စိတ်မကောင်းစွာနဲ့ သူမကပြောပြခဲ့ပါတယ်။

အနီရောင်ဆေးခြယ်ထားတဲ့ အရွယ်တူ အုတ်ဂူသုံးခုဟာ တစ်ခုနဲ့တစ်ခုနီးကပ်စွာနဲ့ ကျေးရွာသုဿန်မြေပေါ်က ကုန်းမြင့်လေးထက်မှာ ထင်ရှားစွာတည်ရှိနေပါတယ်။ အုတ်ဂူတစ်ခုချင်းစီရဲ့ ရှေ့မျက်နှာစာမှာတော့ အပြာရောင်ကို တစ်ပေကျော်ပတ်လည်ခြယ်သကာ အပေါ်က အဖြူရောင်စာလုံးတွေနဲ့ သေဆုံးသူတွေရဲ့ အမည်၊ အသက်တွေကို မြင်သာအောင်ရေးသားထားပါတယ်။

သမီးလှကျေးရွာက ဒေသခံတွေဟာ ရွာမှာနေထိုင်ကြရပေမယ့် လယ်ယာလုပ်ငန်းတစ်ခုကိုသာ လုပ်ကိုင်ခွင့်ရပြီး တခြားစီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေအတွက် အခွင့်အလမ်းဆုံးရှုံးနေရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အဲဒီကျေးရွာက ကလေးတွေငယ်မှာ ပညာသင်ကြားနေကြပေမယ့် စစ်ရေးကာလ လက်နက်ကြီး၊ လက်နက်ငယ်ကျရောက်မှုတွေကြောင့် ကျောင်းခေါင်မိုးတွေ ယိုယွင်းပျက်စီးနေတဲ့အတွက် ကလေးငယ်တွေ မိုးရည်ထဲမှာ စာသင်နေကြရပါတယ်။

တကယ်တော့ အထိုင်မဟုတ်ဘဲ ရွှေ့လျားလုပ်ရှားမှုတွေဟာ ခက်ခဲလွန်းပါတယ်။ လူငယ်တွေအဖို့ စာအုပ်တွေစုဆောင်းရပါတယ်၊ စာဖတ်သူတွေကို ဆွဲဆောင်ရပါတယ်၊ စာအုပ်အလူူရှင်တွေ ရှာဖွေရပါတယ်။ ရွှေ့လျားခြင်းနဲ့ ဆန့်ကျင်တဲ့ တသတ်မတ်လူတန်းစားများကို မြေလှန်ဖို့ စာဖတ်ထားတဲ့ ဦးနှောက်တွေကို သုံးရပါတယ်၊၊ စာလာဖတ်တဲ့သူတွေနဲ့ ကိုက်ညီနိုင်တဲ့ စာပေတွေကို ဖတ်ရှူနိုင်အောင်နည်းလမ်းရှာပေးရပါတယ်။ ဖန်တီးမှုအသစ်တွေရှာရပါတယ်။ စာဖတ်ချင်စိတ်ရှိသူတွေဖြစ်လာအောင် လုပ်ရတာကအခက်ခဲဆုံးအရာဖြစ်နိုင်ပြီး ရေရှည်ဆက်လက်ထိန်းကျောင်းဖို့အတွက် ပြင်ဆင်ထားကြရမှာပါ။

ဇူလိုင်လ ၈ ရက်နေ့မှာ ကိုဦးကျော်လှိုင်ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်၊ ခေါင်း၊ လက်နှစ်ဖက်နဲ့ ဘယ်ဖက်ခြေထောက်ပြတ်တွေကို ပလက်စတိတ်အိတ်နဲ့ သီးခြားစီခွဲပြီး ပီနံအိတ်ခွံထဲထည့်ကာ အုတ်နီခဲတွေနဲ့တွဲလောင်းချည်ထားတာကို ကစ္ဆပနဒီမြစ်ကမ်းဘေးမှာ ထပ်ပြီးရှာတွေ့ခဲ့ပါတော့တယ်။

အစုရှယ်ယာအားဖြင့်တောင် တရုတ်ကို ၈၅% ထိပေးပြီး လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့တာကိုတွေ့ရမှာပါ။ အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာဒေသမှာ ကမ္ဘာ့အင်းအားကြီးအနောက်နိုင်ငံတစ်ချို့က စစ်စခန်းတွေနဲ့ နေရာယူထားကြသလို တရုတ်ကလည်း သီရိလင်္ကာရေနက်ဆိပ်ကမ်းကို နှစ်ပေါင်း(၉၉) နှစ်အထိ အကြွေးနဲ့သိမ်းယူထား တာပါ။ အထနှေးသော်လည်း ချောင်းနေတဲ့ အာရှကျားကြီးသဖွယ် အိန္ဒိယကလည်း သီရိလင်္ကာ ဝန်ကြီးချုပ်ရဲ့ သုံးစားမရတဲ့အိမ်မက်ဖြစ်တဲ့ နိုင်ငံတကာလေဆိပ်ကြီးကို ဒေါ်လာသန်းချီ ပေးဝယ်ယူ ထားပြီး နဂါးကြီးကို စောင့်ကြည့်နေရတာကို တွေ့ရတယ်။

“အခုလိုမျိုး တိုက်ပုံဝတ်တယ် ဆံထုံးထုံးတယ်။ နားကပ်ဝတ်တယ်ဆိုတာကို အများကြီးရူတ်ချခဲ့တာတွေရှိတယ်။ ဘာလဲ ဒီလူက သူတယောက်တည်း ရခိုင်သားလား၊သူပဲရခိုင်လို့ ခံယူထားလား၊ ကျန်တဲ့ရခိုင်သားတွေက ဘာလဲ၊ ဘယ်လဲ ဆိုတာတွေ တိုက်ခိုက်ခဲ့တာတွေ အများကြီးရှိတယ်။”

CMEC ထဲမှာ စီမံကိန်းပေါင်း သုံးဆယ်သုံးခုအထိ ပါဝင်မှာဖြစ်ပြီး ကျောက်ဖြူရေနက်ဆိပ်ကမ်းစီမံကိန်းနဲ့ ကျောက်ဖြူ - ကူမင်း ရထားလမ်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တဲ့ ကျောက်ဖြူ- အမ်း-ပဒန်း-မင်းဘူးလမ်း ဖောက်လုပ်ရေးလည်း ပါဝင်ပါတယ်။ ကျောက်ဖြူအထူးစီးပွားရေးဇုန် စီမံကိန်းလို့လူသိများတဲ့ ကျောက်ဖြူစီမံကိန်းဟာ NLD အစိုးရလက်ထက်မှာ သဘောတူခဲ့တဲ့ စီမံကိန်းတော့မဟုတ်ပါဘူး။ အရပ်သားတစ်ပိုင်းအစိုးရလို့ လူသိများခဲ့တဲ့ ဦးသိန်းစိန် အစိုးရလက်ထက် ၂၀၁၁-၂၀၁၅ ကတည်းက တရုတ်နဲ့ ရေနက်ဆိပ်ကမ်းပိုင်းကို အကျိုးအမြတ် တရုတ် ၈၅% မြန်မာ ၁၅% နဲ့ သဘောတူလက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြပါတယ်။

ရခိုင်ပြည် ပုဏ္ဏားကျွန်းမြို့နယ်အတွင်းက တောင်ဖျားချောင်းဒေသမှာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၈ အကုန်ပိုင်းလောက်ကတည်းက မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ ရက္ခိုင့်တပ်တော် AA အဖွဲ့တို့ကြား တိုက်ပွဲတွေဖြစ်ပွားခဲ့တာကြောင့် တောဖျားချောင်းအထက်ပိုင်းမှာရှိတဲ့ ဒေသခံတွေဟာ နေရပ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးလာကြရပါတယ်။

ရခိုင်ပြည်သည် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း အဆင်းရဲဆုံးပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သည့်အတွက် ယခုလိုအခြေအနေမျိုးတွင် စီးပွားရေးနှင့် လူတစ်ဦးချင်း၏ ဝင်ငွေမှာလည်း များစွာကျဆင်းလာနေသည်ဟု လက်ရှိ ရခိုင်ပြည်၏ စီးပွားရေးအခြေအနေနှင့်ပတ်သက်ပြီး ရခိုင်စီးပွားရေးဦးဆောင်အများနှင့်သက်ဆိုင်သောကုမ္ပဏီ၏ ဒုတိယဥက္ကဌလည်းဖြစ် မန်းနေဂျင်းဒါရိုက်တာလည်းဖြစ်သူ ဦးခင်မောင်ကြီးက ယခုလိုသုံးသပ်ပြောဆိုသည်။

စစ်ဘေးရှောင်တွေ ပြန်လည်နေရာချထားရေးနဲ့ပတ်သက်လို့ လုံးဝပျက်စီးသွားတဲ့နေအိမ်အတွက် ကျပ်သိန်း ၅၀၊ တစ်ချို့တစ်ဝက်ပျက်စီးတဲ့အိမ်တွေအတွက် သိန်း ၂၀ နဲ့ နေအိမ်မပျက်စီးပေမယ့် ပြုပြင်ရမယ့်အပိုင်းတွေရှိတဲ့ နေအိမ်တွေကို ၅ သိန်း ထောက်ပံ့ပေးသွားမှာဖြစ်ကြောင်း ပြည်နယ်စစ်ကောင်စီရဲ့ သတင်းပြန်ကြားရေးတာဝန်ခံ ဦးလှသိန်းက ပြီးခဲ့တဲ့ မေလ ၁၈ ရက်နေ့က သတင်းမီဒီယာတွေနဲ့ တွေ့ဆုံစဉ်ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ဒေါက်တာအေးမောင်ဦးဆောင်တဲ့ ANP ပါတီဟာ ALD အုပ်စုကို ပါတီက ထုတ်ပယ်ခဲ့ပေမယ့်လည်း ပါတီတွင်းသဘောထားကွဲလွဲမှုက ဆက်လက်မြင့်တက်နေခဲ့ကြပြီး ၂၀၁၇ မှာ ပါတီဥက္ကဌ ဒေါက်တာအေးမောင်ကိုယ်တိုင် ANP ပါတီက နှုတ်ထွက်စာတင်ခဲ့ပြီးတဲ့နောက် ရသေ့တောင်မြို့ စာပေဟောပြောပွဲတစ်ခုမှာ ဟောပြောချက်တချို့ကြောင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှာ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး နှစ်ရှည်ထောင်ဒဏ်ချမှတ်ခံခဲ့ရပါတယ်။

နေရပ်မပြန်နိုင်သေးသည့် စစ်ရှောင်များမှာ ကျေးရွာအနီးတဝိုက်ရှိ တောတောင်များတွင် မိုင်းရှင်းလင်းပေးမှုမရှိခြင်း၊ တကျော့ပြန်တိုက်ပွဲ ဖြစ်ပွားလာမည်ကို စိုးရိမ်ခြင်း၊ ၎င်းတို့ လုပ်ကိုင်စားသောက်သည့် တောတောင်များတွင် မိုင်ရှင်းလင်းမှုမလုပ်သေးခြင်း၊ စစ်တပ်နေရာချထားမှုများမှာ ကျေးရွာနှင့်နီးနေခြင်း၊ ယင်းတပ်နေရာများအား  ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းပေးမှုမရှိခြင်း၊ နေအိမ်များမရှိတော့ခြင်း စသည့် အခက်အခဲများကြေင့် မပြန်နိုင်သေးကြောင်း စစ်ဘေးရှောင်များက ပြောကြသည်။

အသက် ၁၂ နှစ်အရွယ် စတုတ္ထတန်းကျောင်းသူလေး မခင်စိုးနွယ်(ခ)မေလတ်ချေမှာ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ဇွန်လ ၁၈ ရက်နေ့က ကျောင်းပိတ်ရက်(စနေနေ့)ဖြစ်သဖြင့် အမေကိုဝိုင်းကူရန် လက်စွဲတော်မုန့်ဗန်းထဲသို့ မုန့်လက်ကောက်အချပ် ၅၀ ထည့်ကာ နေ့လည် ၁၂ နာရီအချိန် နေအိမ်မှထွက်သွားခဲ့ပြီးနောက် မိသားစုထံ ပြန်မလာတော့ပေ။ ထိုနေ့က ကောင်းကင်ယံတွင်မှောင်မဲနေပြီး မိုးရေစက်များကလည်း အငြိုးအတည်းကြီးစွာ ရွာချနေသည့်အလား ထင်ရသည်။

ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA)ကို လွန်ခဲ့တဲ့ (၁၂)နှစ်က ကချင်ပြည်နယ် တစ်နေရာမှာ စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး (၂၀၁၈)မှာ “ရက္ခိတလမ်းစိုင်” ဆိုတဲ့ဝေါဟာရနဲ့ လူထုကိုစတင်နှိုးဆော်ခဲ့တာကိုတွေ့ရပါတယ်။ (ရက္ခိတအိမ်မက်- Arakan Dream 2020)ကို လူထုသို့စတင်မိတ်ဆက်လာခဲ့ပြီး “မုန်တိုင်းကိုဖြတ်သန်းကြ” ကြွေးကြော်သံနဲ့ အတူ ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းက မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ထိုးစစ်ကို တန်ပြန်စစ်၊ ခုခံစစ်၊ ချေမှုန်းစစ်၊ တားဆီးစစ် စတဲ့ ပြိုင်ဘက်စစ်တပ်က ထင်မှတ်မထားတဲ့ဗျူဟာများစွာကို အသုံးချထားနိုင်ခဲ့တာကြောင့် အချိန်တို အတွင်းမှာ မြန်မာလူထုတစ်ရပ်လုံးက သတိထားအံ့ဩရလောက်တဲ့ ဗျူဟာတွေကိုအသုံးချ စွမ်းရည်ပြခဲ့ တာကို တွေ့ရပါတယ်။

သံသေတ္တာများ၊ အိုးခွက်ပန်းကန်များ ပြန့်ကြဲနေသည့်နေရာတစ်ဝိုက်တွင် မီးခိုးနံ့များက လွှမ်းခြုံလျက်ရှိ နေသည်။ အဆိုပါနေရာမှ အသုံးပြု၍ရနိုင်မည်ဟုယူဆသောပစ္စည်းများကို လူတစ်ချို့က ရှာဖွေရွေးထုတ်လျက် ရှိကြသည်။ လူတစ်ချို့ဆိုသည်မှာ အခြားသူများတော့မဟုတ်ပေ၊ စစ်ဘေးရှောင်ဟုခေါ်ကြသော ဒုက္ခသည် များပင်ဖြစ်သည်။

ရခိုင်လူမျိုးများထဲတွင် တောင်ပိုင်းနှင့် မြောက်ပိုင်းဟူသော အစွဲတစ်ခုရှိနေခြင်းကို ဆရာတော်မှ ချေဖျက်နိုင်ခဲ့သည်။ ရခိုင်လူမျိုးတို့တွင် မြောက်ပိုင်းသားနှင့် တောင်ပိုင်းသားဟူ၍ ကွဲပြားမှုမရှိကြောင်းကို ဆရာတော်က သက်သေပြသည်။

လက်ရှိအချိန်မှာတော့ အာဏာသိမ်းစစ်ကောင်စီဘက်ကလည်း သူ့အုပ်ချုပ်ရေး အောင်မြင်နိုင်ရေး ကိုသာ ဦးစားပေးလုပ်ဆောင်နေတာကိုတွေ့ရပြီး ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်ကိုယ်စားပြုကော်မတီ  (CRPH)ကတော့ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနဲ့ တွေ့ဆုံစကားပြောနေသလို တိုင်းရင်းသားများလိုလားတဲ့ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီစနစ်ဖြစ်ပေါ်လာရေးနဲ့ ၂၀၀၈ ခြေ/ဥဖျက်သိမ်း ရေးကို ဦးတည်လာတာကိုတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ဒီနိုင်ငံရဲ့အပြောင်းအလဲကို တကယ်ဦးတည် သွားစေမလားဆိုတာလည်း စိတ်ဝင်စားစရာပါ။