၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ကျောင်းသားများအစည်းအရုံး(Arakan Students’ Congrass) အဖြစ် အိန္ဒိယ  နိုင်ငံ နယူးဒေလီမြို့တွင်ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုမှတဖန် ၁၉၉၅ ခုနှစ်၊အောက်တိုဘာလ၊ ၆ရက်နေ့တွင် ဘုံနိုင်ငံရေး သဘောတူညီချက်များဖြင့် ရခိုင်ပြည်လုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားနှင့်လူငယ်များ အစည်းအရုံး     (All Arakan Students and Youths Congrass) AASYC ကို ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့၌ ထူထောင်လိုက်ကြသည်။

မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လက်ရှိပကတိအခြေအနေမှာ ဒီမိုကရေစီတော်လှန်ရေးက မွေးထုတ်လိုက်တဲ့ ဒီမိုကရေစီပါတီ အာဏာရလာတဲ့အခါ တွေ့မြင်နေကြရတာတွေက Localization အခြေခံနိုင်ငံရေးထက်ထက်  Globelization  အခြေခံနိုင်ငံရေးက ပိုကဲနေတာ တွေ့မြင်နေရပါတယ်။

မောင်တောမြို့နယ်ရဲ့ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးနဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာဖို့ဆိုတာ အဓိကလုံခြုံရေးပဲလို့ ဒေသခံတွေက တထစ်ချယုံကြည်ထားပါတယ်။ ကင်းစခန်းတွေချထားပေမဲ့ ဘယ်အချိန်မှာ တိုက်ခိုက်ခံရမလဲ၊ ပဋိပက္ခဖြစ်လာမလဲဆိုတဲ့ စိုးရိမ်နေရတဲ့အတွက် စိတ်မလုံခြုံဘူးလို့ ဆရာ၊ ဆရာမတွေက ပြောဆိုကြပါတယ်။

“ ကျွန်တော်ကတော့ ရေနက်ဆိပ်ကမ်းမှာ အလုပ်ရမယ်ဆိုတာ မယုံကြည်ပါဘူး။ အခုလည်း ရေနံတင်သင်္ဘောဆိပ်ကပ်တဲ့ ရေနက်ဆိပ်ကမ်းရှိနေတာပဲ။ ဘယ်သူတွေ အလုပ်ရလို့လဲ၊ အကုန်လုံး တရုတ်လူမျိုးတွေပဲ။ ကျွန်တော်တို့ ကျွန်းကလူတွေ ဘာအလုပ်မှမရကြပါဘူး။ နဂိုလုပ်စားနေတဲ့ ပိုက်ချလုပ်ငန်းတွေတောင် ဟိုနားမဝင်ရ ဒီနားမသွားရနဲ့ အတော်ဒုက္ခရောက်ရတယ် ”

ရခိုင်ပြည်မြောက်ပိုင်းက မူဆလင်တွေကို အဓမ္မနှင်ထုတ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်နဲ့ ပတ်သက်လို့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လေ့လာတင်ပြချက်နဲ့ သဘောထားအမြင်ကို ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက်နေ့ နောက်ဆုံးထားပြီး အကြောင်းပြန်ပေးဖို့ ICC တရားသူကြီးတွေက တောင်းခံထားပါတယ်။ ICC ရဲ့ ဥပဒေအရာရှိတစ်ဦးဖြစ်သူ Miss Fatou Besouda က  မူဆလင်တွေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံဖက်ကို ထွက်ပြေးသွားတဲ့ကိစ္စနဲ့ ပက်သက်ပြီး ICC မှာ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့် ရှိမရှိ အဆုံးအဖြတ်ပေးဖို့ လျှောက်လဲမေးမြန်းခဲ့ပြီးနောက်ပိုင်း တရားရုံးက မြန်မာအစိုးရကို ဆက်သွယ်တောင်းခံခဲ့ခြင်း

ဆောင်းပါးရှင်၏ အတိတ်သမိုင်းကြောင်း တင်ပြချက်တို့သည် ရခိုင်လူမျိုးအပေါ်၌ မဟုတ်မမှန် ရေးသားချက်ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ရခိုင်လူမျိုး ရှင်လူရဟန်းကအစ လုံးဝကျေနပ်မှုမရှိကြပါ။ ရခိုင်သမိုင်းကို ဖျက်ဆီးသောတရားခံအဖြစ် ရှုမြင်သုံးသပ်ကြပါသည်။ ထိုဆောင်းပါးပါ အကြောင်းအရာအမှားတို့သည် ရခိုင်တစ်မျိုးသားလုံးကို စော်ကားထိုးနှက်မှုဖြစ်သဖြင့် ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို အကြီးအကျယ် ကျဆင်းစေပါသည်။ သို့ဖြစ်ရကား တိုင်းရင်းသားစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ဖြိုခွဲသူ ဒို့ရန်သူဟု ယူဆနိုင်ပါသည်။

ဤစာတမ်း၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဒေါင်မာတင်ဟူသည် မည်သူလဲ၊ ရခိုင်လူမျိုးဖြစ်ပါလျက်နှင့် အဘယ့်ကြောင့် ပေါ်တူဂီနာမည် ခံယူရသလဲ၊ ပေါ်တူဂီပြည်သို့ မည်သည့်အတွက်ကြောင့် ရောက်သွားသလဲ စသည်တို့ကို ရှင်းလင်းရန်ဖြစ်ပါသည်။  ဒေါင်မာတင်၏ ဘဝဇာတ်ကြောင်းမှာ အလွန်ပင် ထူးခြားဆန်းကြယ်သလောက် ကြည်နူးဆွတ်ပျံ့ဖွယ်ရာလည်း ဖြစ်ပါသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ် အရေးအခင်းကို စတင်ဖန်တီးခဲ့သည့် လက်သည်တရားခံ ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက် သောင်းကျန်းသူများ၊ ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများနှင့် ဟိန္ဒူလူနည်းစုအပေါ် ARSA အကြမ်းဖက်အဖွဲ့၏ ရက်စက်စွာ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခဲ့မှုများအား မျက်ကွယ်ပြုထားခဲ့သည်မှာ အိုအိုင်စီအဖွဲ့၏ မရိုးသားသောစိတ်အခြေခံကို ဖော်ပြလိုက်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ကုလသမဂ္ဂသည်လည်းကောင်း၊ အိုအိုင်စီနိုင်ငံ များသည်လည်းကောင်း လက်ရှိဖြစ်ပေါ်နေသော မောင်တောနယ်စပ်ပြဿနာ ဖြေရှင်းရေးအတွက် ချဉ်းကပ်ဆောင်ရွက်ရာတွင် အပြုသဘော ချဉ်းကပ်ဆောင်ရွက်မှုများ မရှိသည်ကို ၎င်းတို့၏ ထုတ်ဖော်ကြေညာချက်များက သိသာထင်ရှားစွာ ဖော်ပြနေပေသည်။

ကျောက်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုမှ အစပြုသော ယနေ့လူသားတို့သည် ခေတ်စနစ်၏ ပြောင်းလဲမှုကိုလိုက်၍ တိုးတက်သော လူ့ယဉ်ကျေးမှု အဖွဲ့အစည်းတစ်ရပ်ဆီသို့ ကူးပြောင်းခဲ့ကြပြီး ဖြစ်သည်။ လူတို့သည် ခေတ်ကိုလိုက်၍ စနစ်ကိုပြောင်းယူခဲ့ကြသည်။ ထို့အတူ စနစ်ကိုပြောင်းယူ၍ ခေတ်ကိုပါ ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့ပြောင်းလဲမှုကြောင့် လူမှုအဆင့်အတန်း ပြောင်းလဲတိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ ယနေ့ကမ္ဘာကြီးသည်လည်း ကမ္ဘာ့ရွာဟုပင် တင်စားရသည်အထိ ဖြစ်လာခဲ့ပေပြီ။ ထို့ကြောင့် လူ့ယဉ်ကျေးမှုတစ်ခုလုံး ပြောင်းလဲ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ စနစ်သည် အရေးပါသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ မြို့နယ်တိုင်းတွင် ကျူရှင်ယဉ်ကျေးမှု အကြီးအကျယ်ထွန်းကားနေခြင်းမှာ ပညာရေးကဏ္ဍ၏ ပြစ်ချက်တစ်ခုဟု ဆိုနိုင်သည်။ ကျူရှင်စနစ်၏အရေးပါမှုသည် အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းအဆင့် ကျောင်းသား၊ ကျောင်းသူများကို သာမက မူလတန်းအဆင့် ကလေးငယ်များအထိတိုင် ထိုးဖောက်ဝင် ရောက်နေ၏။ ရခိုင်ကျောင်းသားမိဘ အများစုသည် မူလတန်းစတက်ရမည့် သားသမီးများကို ကျူရှင်ကျောင်းသို့ အဦးဆုံး အပ်နှံထားတတ်ကြ၏။

ရခိုင်ပြည်သူအများစုကို ကိုယ်စားပြုသည့် ရခိုင်အမျိုးသားပါတီ(ANP) ဦးဆောင်သော ရခိုင်လွှတ်တော်နှင့် ဒီချုပ်ပါတီဦးဆောင်သော ပြည်နယ်အစိုးရအဖွဲ့တို့အကြား ပွတ်တိုက်မှုမြင့်မားလာသည်ဟု ပြီးခဲ့သည့် ဧပြီလဆန်းပိုင်းက အသံကျယ်လောင်စွာ ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။

 ၂၀၀၇ ခုနှစ်က ရခိုင်ပြည်နယ်၌ သွေးလွန်တုတ်ကွေးရောဂါသည် ကပ်ဘေးအသွင်အဖြစ် ကျရောက်ခဲ့ပါသည်။ စစ်တွေဆေးရုံကြီးမှ ကလေးအထူးကုဆရာဝန်များနှင့် သူနာပြုဆရာ၊ဆရာမများက ဂရုတစိုက်ကြပ်မတ်၊ ကြည့်ရှု၊ ကုသနေကြသည့်ကြားမှ သွေးလွန်တုတ်ကွေးရောဂါကြောင့် အရင်နှစ်များထက် ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် အသက်(၁၅)နှစ်အောက် ကလေးများ အသေအပျောက်များခဲ့ပါသည်။

  လွှတ်တော်ထဲရောက်လာတဲ့ အမတ်ဟာ သူကိုယ်စားပြုသူတွေရဲ့ တကယ်အားကိုးယုံကြည် လောက်တဲ့သူ ဖြစ်ရပါလိမ့်မယ်။ ထိုအမတ်ညံ့ရင် ထိုအမတ်ကိုယ်စားပြုတဲ့ ပြည်သူတွေညံ့တာပါပဲ။ ထို အမတ်တော်ရင် ထိုအမတ်ကိုယ်စားပြုတဲ့ ပြည်သူတွေအဆင့်မြင့်တာပါပဲ။ သံခိပ်ပြောရရင် လွှတ်တော်ဆိုတာ မွတ်မြတ်တဲ့စိတ်ထား နဲ့ တကယ်ထူးချွန် ထက်မြက်တဲ့သူတွေ စုဝေးအလုပ်လုပ်တဲ့နေရာ ဖြစ်ပါတယ်။

ထို့ကြောင့် စစ်တွေသုဿန်ဝိဉာဉ်များဆိုင်ရာ ဗဟိုဌာနချုပ်ကဝိဉာဉ်များ၏ ဆန္ဒမဲတစ်ရာရာခိုင်နှုန်းဖြင့် မှန်စီသို့အေးဆေးဝမ်းမြောက်စွာပြောင်း ရွှေ့ရန်ဆုံးဖြတ်လိုက်ရကား၊ ဝိဉာဉ်များသည် အစိုးရမင်းတို့စီမံပေးသော ကားတန်းဖြင့် ပျော်ပျော်ပါးပါးလိပ်စာပြောင်းခဲ့ကြ၏။ ဟယ်...မှန်စီလှချက်က ပက်ပက်စက်စက် ကောင်းပေ သကိုး..ဝိဉာဉ် အားလုံးပျော်မြူးခဲ့ရပေတကား။

            မောင်တောအကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်စဉ်တွေနောက်ပိုင်း ၁၀ လအကြာ ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့ AI ရဲ့ အစီရင်ခံစာကို တိုင်းရင်းသားတွေအပါဝင် ဟိန္ဒူဘာသာဝင်တွေကလက်ခံကြိုဆိုကြသလို ယခင်က ဒေသတွင်း တိုင်းရင်းသားတွေကို ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက်တွေက သတ်ဖြတ်ခဲ့တာတွေကိုလည်း သေချာစွာ စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ကိုလည်း လိုလားနေကြပါတယ်။

လက်ရှိရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင်တော့ ရခိုင်လူငယ်များ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ပြုပြင်မွန်းမံရန် လိုအပ်နေသောအခြအနေပင်ဖြစ်၏။ ဒုစရိုက်မှုနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးများသည် ရခိုင်လူငယ်များ၏အနာဂတ်ကို အချိန်တိုင်းစိန်ခေါ်လျှက်ရှိနေသည်ဟုဆိုပါလျှင်။

   အဲဒီလို မကြာခဏ တိုင်းရင်းသားတွေသတ်ဖြတ်ခံရလိုက်၊ ပေါက်ကွဲမှုတွေဖြစ်ပွားလိုက်၊ ဒေသတွင်းနေထိုင်တဲ့ ရခိုင်၊မြို၊ သက်၊ ဒိုင်းနက်နှင့် တစ်ခြားတိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ ဘဝဟာ ဘယ်လို့မှ လွတ်လပ်တဲ့အခြေအနေမရှိလို့ဆိုရမှာပါ။ ကျောင်းတွေပိတ်ထားလိုက်၊ ပြန်ဖွင့်လိုက်၊ ဆရာ၊ ဆရာမတွေ မရောက်လိုက်၊ ပြန်ရောက်လိုက် အခြေအနေမှာ ကျောင်းသားကျောင်းသူတွေ နဲ့ ကျောင်းသားမိဘတွေကပါ မိမိတို့ရဲ့ ကလေးတွေလုံခြုံရေးကို အဓိကဦးစားပေးစဉ်းစားလာကြ တာလည်းဖြစ်ပါတယ်။

 ယခုအနေအထား အတိုင်း စောင့်ရှောက်သူမရှိဘဲ ပစ်ထားခံရလျှင် တစ်နေ့တစ်ချိန်တွင် ဘင်္ဂလီကုလား လက်ချက်များကြောင့် ပြန်လည်ပျောက်သွားနိုင်သည်။ လုံးဝမပျောက်သွားသော်လည်း တန်ဖိုးရှိသော အမွေများ တစ်ဖြည်းဖြည်း ဖျက်စီးခံရနိုင်သည်။ စောင့်ရှောက်နေထိုင်မည့် ဆရာတော်ဘုရား ရှိပါလျက် နေရာထိုင်ခင်း ပြုလုပ်မပေးခြင်းသည် သက်ဆိုင်ရာတာဝန်ရှိသူများ၏ အားနည်းချက်များလည်း ဖြစ်သည်။

            နိုဝင်ဘာလ၏ ညတစ်ညတွင် ဒတ်ချ်တို့သည်အမှောင်ထုကို အသုံးချလျက် သဘောၤလေးစင်းတို့အား စက်ရုံနှင့်အလွန်နီးကပ်ရာသို့ ယူလာခဲ့ပြီး နိုင်သမျှပစ္စည်းပစ္စယတို့အား သဘောၤများပေါ်သို့ သွက်လက်မြန်ဆန် စွာပြောင်းရွေ့ကြသည်။ ထို့နောက် အသင့်တိုက်ခတ်ပေးသောလေ၏ အကူအညီဖြင့်စုန်ဆင်းလာခဲ့ကြသည်။