နဝတ အစိုးရသည် ရခိုင်နိုင်ငံရေးပါတီများဖြစ်သော ALD ပါတီကိုလည်းကောင်း၊ တပ်ပေါင်းစုပါတီကိုလည်းကောင်း ဖျက်သိမ်းခဲ့သဖြင့် နဝတအစိုးရကျင်းပသော အမျိုးသားညီလာခံတွင် ကြိုက်သည်ဖြစ်စေ၊ မကြိုက်သည်ဖြစ်စေ ရခိုင်လူမျိုးအသံကို ပေးနိုင်သည့် ကိုယ်စားပြုနိုင်ငံရေးပါတီ မရှိတော့ဘဲ ရခိုင်ပြည်နယ်မှ တနေရာအနိုင်ရ မြို (ခေါ်) ခမီတိုင်းရင်းသားပါတီသာ တက်ရောက်ခွင့်ရပြီး အမျိုးသားညီလာခံ ညောင်နှစ်ပင်တွင် မြို (ခေါ်) ခမီကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဒေသ တောင်းဆိုသံများသာ လွှမ်းမိုးပြီး ရခိုင်နှင့် တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုကိုယ်စားပြု နိုင်ငံရေးအသံ လုံးဝပျောက်ကွယ်ခဲ့ရခြင်းမှာ လူမျိုးကြီးတစ်မျိုးဖြစ်သော ရခိုင်တို့ သမိုင်းဟာကွက်နှင့် လူမျိုးအသံ ဆိတ်သုဉ်းခြင်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

စစ်ဘေးရှောင်စခန်း ၁၀၅ ခု ထဲမှာရှိတဲ့ စခန်း ၆၁ ခုက ကျောင်းသူ ကျောင်းသားတွေ ကျောင်းတက်ဖို့အတွက် အဆင့်သင့်ဖြစ်နေမယ့် ကျန်တဲ့ စစ်ဘေးရှောင်စခန်း ၄၄ ခုက ကျောင်းသူ ကျောင်းသား အရေအတွက်တွေကိုတော့ သွားလာရေးနဲ့ ဆက်သွယ်ရေး အခက်အခဲတွေ ရှိနေတာကြောင့် စာရင်းကောက်ယူလို့ မရသေးဘူးလို့ ပြည်နယ်ပညာရေးမှူးရုံးက သိရပါတယ်။

“အမှန်မှာတော့ စစ်ပွဲရဲ့နောက်ဆက်တွဲပြဿနာတွေပဲ။ အဲဒီတော့ အကောင်းဆုံးက ဒီစစ်ကို ရပ်လိုက်ဖို့ပဲနော်။ စစ်ကိုရပ်ပါ။ စစ်ပွဲဆိုတာ နိုင်ငံရေးပြဿနာကို မဖြေရှင်းနိုင်သေးတဲ့အတွက်ကြောင့် နိုင်ငံရေးပြဿနာကို မဖြေရှင်းတဲ့အတွက် ဖြစ်လာတဲ့ နောက်ဆက်တွဲပြဿနာပဲ။”

တပ်မတော်သည် အမျိုးသားနိုင်ငံရေးတွင် ဦးဆောင်မှုအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ရေးဆိုသည့် အယူအဆကို ကိုင်စွဲထားရင်းက တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်များနှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ကြိုးပမ်းနေသည့် အစိုးရမှာလည်း အခက်အခဲဖြစ်စေသည်။

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲလာမှုကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အပူချိန်မှာ တဖြည်းဖြည်းတိုးလာနေပြီး မြန်မာနိုင်ငံ တွင် ၂၀၁၁ ခုနှစ်မှ ၂၀၄၀ ခုနှစ်အထိ ပျမ်းမျှအပူချိန်အနည်းဆုံး ဝ.၇ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ်မှ အများဆုံးအပူချိန် ၁.၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်အထိ တိုးလာနိုင်ပြီး နွေရာသီတွင် ဝ.၈ မှ ၁.၂ ဒီဂရီအထိ တိုးလာနိုင်ကြောင်း ရာသီဥတုဆိုင်ရာ အချက်အလက်များအား မိုးလေဝသနှင့် ဇလဗေဒ၊ ကောင်းကင်ဂြိုလ်တုကနေ အချက်အလက် ရယူထုတ်ပြန်နေသည့် NASA ၏ ခန့်မှန်းချက်အရ သိရသည်။

အမှန်အားဖြင့် ကျော့ပိုက်လုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်ကြသည်မှာ သံတွဲမြို့နယ်သာ မဟုတ်။ သံတွဲနှင့် ဂွကမ်းခြေတစ်လျှောက် ကျေးရွာကြီးများတွင်လည်း ကျော့ပိုက်လုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်နေကြသည်။ သံတွဲကို အခြေစိုက်၍ ကမ်းဝေးငါးဖမ်းသင်္ဘော (Trawler) များရှိသည်။ သို့ရာတွင် ဒေသခံများက ပိုင်ဆိုင်ခြင်းမဟုတ်။ ရန်ကုန်အခြေစိုက် ကုမ္ပဏီများက လာရောက်ဖမ်းဆီးနေခြင်းဖြစ်သည်။ ဤဒေသနေ ရေလုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်သူများမှာ ကမ်းဝေးငါးဖမ်းလုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်ရန် စိတ်မဝင်စားကြ။

ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA)ကိုမူ အစိုးရအနေဖြင့် Bilateral ထက်ကျော်လွန်သော စာချုပ်တစ်ခု (Deep of Commitment) ကို သဘောတူ လက်မှတ်ထိုးစေလိုသည်။ သို့သော် ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA) ကလည်း ယင်းသို့ အစိုးရ၏ ပြောကြားချက်ကို လက်မခံပေ။ Bilateral ထိုးပြီးမှ နိုင်ငံရေးအရ ပြေပြေလည်လည် ဆွေးနွေးနိုင်မည်ဟု ယူဆထားသည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့၏ ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးမှုအခြေအနေမှာ အောင်မှတ်မရဘဲ အနုတ်လက္ခဏာသာ ဆောင်နေသည်။

စစ်ဘေးရှောင်ပြည်သူတွေ အနေဖြင့် တောင်သူယာခုတ်၊ လယ်အလုပ်နဲ့ အသက်မွေးခဲ့ကြသူတွေ အခု တော့ တိုက်ပွဲတွေ ဖြစ်ပွားနေလို့ ကိုယ့် ရွာ၊ ကိုယ့်လယ် ဘယ်ဆီမှန်းမသိ လှည့်ကြည့်ခွင့် မရှိတော့ပြီ။ စိုက်ပျိုးခဲ့တဲ့ သီးနှံတွေက ခူးချိန်၊ ဆွတ်ချိန်တန်နေပေမယ့်  ယမ်းငွေ့၊ မိုင်းငွေ့တွေ မပြယ်သေးလို့ ပြန်သွားပြီး မသိမ်းရဲကြတဲ့ ဘဝ။ စိုက်ခဲ့သလောက် မရိတ်သိမ်းခဲ့ရသူတွေ။ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြည်တွင်းစစ် ပွဲတွေ ဘယ်တော့အဆုံးသတ်မလဲ။

ကျွန်တော်တို့ မြန်မာ့လူ့အသိုက်အဝန်းမှာ တွေ့မြင်ရေတာတွေက ကော်မတီတစ်ခု ဖွဲ့လိုက်တယ်၊ အဲဒီ ကော်မတီက ဘာအလုပ်မှ မလုပ်ရသေးဘူး စဖွဲ့ကတည်းက ကွဲနေကြတာများပါတယ်။ သဘောထား မတိုက်ဆိုင်လို့ ပါတီတွေကွဲကြတယ်။ အဲဒီကွဲသွားကြတဲ့ ပါတီတွေကိုပဲ ညီညွတ်ရေးဆိုတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ ကော်မတီပြန်ဖွဲ့ ကြရင်း လုံးချာလည်နေကြတော့တာပါပဲ။

၂၀၁၈-၂၀၁၉ ခုနှစ်(နိုဝင်ဘာ-ဒီဇင်ဘာ-ဇန်နဝါရီ) သုံးလ အယ်လ်နီညို ဖြစ်ပေါ်နိုင်မှု ရာနှုန်းမှာ ၈၄ ရာခိုင် နှုန်းအထိ ရှိလာနိုင်ပြီး ၂၀၁၉ ခု(ဇန်နဝါရီ-ဖေဖော်ဝါရီ-မတ်)လတွင် ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် ၂၀၁၉  ခု (မတ်-ဧပြီ-မေ)လတို့တွင် ၅၇ရာခိုင်နှုန်းသို့ ပြန်လည်လျော့ကျလာနိုင်ကြောင်းကို လက်ရှိ အယ်နီညိုဖြစ်စဉ်အား နိုင်ငံတကာ ပစိဖိတ်သုမဒ္ဒရာ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အပူချိန် လေ့လာစောင့်ကြည့်ရေးဗဟိုဌာနများမှ ထုတ်ပြန်ထားသည်။

စစ်ရှောင်စခန်းများတွင် ရောက်ရှိနေသော ပြည်သူအများစုမှာ လယ်လုပ်ငန်း၊ တောင်ယာလုပ်ငန်း၊ ဥယာဉ်ခြံလုပ်ငန်းများကို အဓိက လုပ်ကိုင်ကြသူများဖြစ်သည်။ တပ်မတော်နှင့် အေအေတို့ တိုက်ပွဲပြင်းထန်နေ၍ မိမိတို့၏ စိုက်ခင်း၊ဥယာဉ်များသို့ မသွားလာဝံ့ ဖြစ်နေကြသည်။ ယင်းအပြင် တဖက်တွင်လည်း ARSA အဖွဲ့ကဲ့သို့ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းများ၏ အန္တရာယ်ကိုပါ စိုးရိမ်ကြောင့်ကြနေကြရသည်။

“စစ်ကိုရပ်ပေးပါလို့ တောင်းဆိုချင်တယ်။ ပြောရမယ်ဆိုရင် AA ကို လူကြမ်းလို့ပြောနေကြတယ်။ သူတို့လည်း တိုင်းပြည်လိုချင်လို့ တောင်းနေကြတာလေ။ (ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေလည်း) တိုင်းပြည်တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့လူပါ။ နှစ်ဖက်လုံး ဖြစ်နေကြတဲ့ကြားမှာ ပြည်သူတွေ မသေစေချင်ဘူး” ဟု သေဆုံးသူ ဒုတပ်ကြပ် အောင်ကျော်မြ ၏ ဇနီး ဒေါ်မအုန်းခင်က ဆိုသည်။

ကိုးတန်းကလေးတွေက ပညာသင်နှစ် မပြီးဆုံးသေးဘဲ ဆယ်တန်းစာကို သင်နေရတယ်ဆိုတာဟာ လုံးဝမဖြစ်သင့်တဲ့ ကိစ္စတစ်ခုပါ။ ဒါဟာ ကျောင်းမပိတ်ခင်ကတည်းကပင် ကလေးတွေရဲ့ နွေအားလပ်ရက်တွေကို ကန့်သတ် ချုပ်ချယ်လိုက်ကြတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

တပ်မတော်က ပစ်ခတ်ချိန်တွင် ရီရီစိုးတို့ မိသားစုသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်သွားကြသည်။ အစ်မဖြစ်သူက တစ်ခြားအိမ်ပေါ်သို့ တက်ပြေးသွားပြီး၊ မိဘဖြစ်သူများက သူ့အိမ်အနီးရှိ အိမ်နီနားချင်းအိမ်သို့ တက်ပြေးသွားကြသည်။ ရီရီစိုးကတော့ မိမိနေအိမ်သို့ တက်ပြေးသွားသည်။ ပစ်ခတ်နေသည့်အချိန်တွင် မိခင်ဖြစ်သူက  သူ့သမီးငယ်ကို လှမ်းကြည့်သည်။ ယင်းသို့ လှမ်းကြည့်ချိန်တွင် သွေးများစီးကျလာသည်ကို မြင်သောကြောင့် အိမ်ပေါ်သို့ အမြန်ပြေးတက်သွားပြီး ကြည့်လိုက်ချိန်တွင် သူ့သမီးသေဆုံးနေသည်ကို မြင်တွေ့လိုက်ရသည်။ 

     ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းနိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအချို့ဝင်ရောက်လျက်ရှိသော်လည်းရေနံနှင့်သဘာဝဓာတ် ငွေ့ရှာဖွေထုတ်လုပ်ရေးဖြစ်သောကမ်းလွန်ပိုင်းတွင်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုပိုမိုများပြားကြောင်းသိရပြိး၊ကုန်းတွင်းပိုင်းတွင်မူ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအားနည်းသေးကြောင်းသိရသည်။ထို့အတူပြည်တွင်းလုပ်ငန်းရှင်များ၏လာရောက်ရင်းနှီးမှု များမှာနည်းပါးနေသေးကြောင်းဖြင့်သိရသည်။

“ ကမန်တွေကို တခြားတိုင်းရင်းသားတွေ အထင်အမြင်လွဲတာ မခံချင်ဘူး။ သူက အထင်အမြင် လွဲသွားအောင် လုပ်လိုက်တာ။ တခြားဘင်္ဂါလီတွေနဲ့ ရောနှောပြီးလာမှာလား၊ ဘာလားဆိုပြီး ပြောလိုက်တဲ့အပေါ်မှာတော့ ကန့်ကွက်ပါတယ် ” ဟု ဦးထွန်းငွေက ပြောသည်။

သို့သော် နှစ်ပေါင်း(၁၃၄) နှစ် ကြာညောင်း၍ တတိယမြောက်ဦးခေတ် (၃) ဆက်မြောက် စန္ဒသုဓမ္မရာဇာမင်း လက်ထက်၌ မဂိုနှင့် ရခိုင် စစ်ပွဲကြီးဖြစ်ပွားခဲ့ရာ ဘင်္ဂါ (၁၂) မြို့သည် ခရစ်နှစ် (၁၆၆၆) ခုနှစ်တွင် နယ်နိမိတ် ဆုံးခဲ့ရသည်မှာ ယနေ့အထိ ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ယင်း၏ နယ်မြေဒေသသည် ယခုအခါ၌ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံက သိမ်းယူထားလျက် ရှိနေသည်။